relatos

Cando era pequeno, e se facía noite, lembro que de vez en cando subía pola estrada un home do pobo que superaba ben os sesenta anos, un home de pel escura, curtida polo aire da Lagoa, encurvado e cun paso lento e canso logo dunha longa xornada de traballo nas leiras. Ía sempre falando coa persoa que levaba ao lado, só que nunca levaba a ninguén ao seu lado, e botando fume pola boca, só que nunca levaba o cigarro aceso. Era Pepe, o da “Aira Vella”, o menor de cinco irmáns, todos eles solteiros que vivían na casa dos “cañotos”.

Os que o viamos subir éramos os rapaces das casas de arriba que, como vivíamos nun pobo algo grande, nunha empinada ao Norte da Lagoa de Antela, partíase en dous: “casas de arriba” e “casas de abaixo”. Os do medio nunca se sabía moi ben de onde eran, sobre todo cando tocaba dividirnos para algún xogo. Logo tamén había outras divisións, estas por barrios: “o curro”, “o recanto”, “o patio”, “a canella” … e seguro que aínda se me esquece algún máis. Dicíavos que eramos os nenos do alto do pobo quen o vía subir porque sempre se dirixía cara o mesmo lugar: a Lagüela, ou iso críamos, onde moraba o “home dos paus” e sempre que o víamos era lúa chea. Hai que poñerse na situación de aquela época: o alumeado entón era case inexistente e as poucas lámpadas que había dubido que pasasen dos 30 W. Aínda non chegara a época de “un voto, unha farola”. Iso podía levarnos a engano, si, pode que subise máis días, pero nós só o víamos cando era lúa chea e xa entón os nenos da cima do pobo pensabamos que Pepe da “Aira Vella” era un home lobo. Máis tarde confirmaríase que así fora.

Tamén se puido explicar a razón de ir sempre cara arriba, a Lagüela, que non era outra que o seu interese pola historia de desamor do “home dos lareiros”. O xeito de achegarse a el foi uníndose a manada de caninos cando se convertía en lobo, axudándolle na procura de alimento ao seu dono, dándolle calor cando o precisaba e protexendo das outras bestas da noite. Non tardou moito en ser un máis da manada e como todos, cans e lobo, ían e viñan con liberdade ninguén o botaba en falta cando non podía transformarse.

Sería logo, nos seus últimos días de vida cando Pepe da “Aira Vella” contaría a seus irmáns tódolos segredos do “home dos cans” dos cales, unha das irmáns, a máis moza, foi tomando nota. Por iso boa parte desta historia será contada por este home que a veces foi besta. Quen mellor para comprender a dor do “home das latas”, quen perdera toda a súa humanidade por namorarse da meiga Acrasina. De Pepe hai que dicir que a pesares de ser un licántropo non se lle coñeceu falcatruada algunha na zona, máis ben ao revés, parece que gardaba do seu territorio e non permitía que ningunha outra besta fixese dano aos humanos que por alí andaban de noite. Doíalle, moito, non poder protexer do mesmo xeito aos animais da maldade do home. El, moitas veces, dubidaba que parte del era a humana civilizada e cal a animal salvaxe… non entendía a conduta dos humanos; aquela necesidade que tiñan de matar por lecer. Podía admitir que se fixera para sobrevivir, como facía el cando mudaba de estado, pero sempre para saciar o seu apetito, nada máis. No resto dos días comía do que procuraba con moito esforzo das súas terras, utilizando os animais unicamente como ferramenta de traballo e transporte.

De Xosé Lois “O Portugués” envexaba as emocións que el sentira na súa xuventude, emocións que el xamais experimentara, dende o amor máis louco ate u odio máis enfermizo. É difícil comprender como tal cousa se pode chegar a envexar, sobre todo isto último, pero Pepe entendía que dificilmente se pode diferenciar unha emoción da outra sen ter vivido ambas. “Cumpre coñecer a dor para saber o que é a satisfacción… e viceversa”, dicía. El non fora quen, cando menos dese tipo de emocións.

A alguén que coñecese esta historia de primeira man pode parecerlle que todo isto que conto non sexa tal cal a como eu o describo, porque os recordos da nosa mente tenden a relacionarse co significado que lle queremos dar, non coa información ou, como dicía noutra ocasión, ao referirme a historia dun parente meu desaparecido trala guerra civil “ao recordar un relato ao largo do tempo, este deformase, do mesmo xeito que se deforman os rumores, e se acomodan aos modelos culturais do que é unha boa narración”. Agardo que cando menos resulte iso.

Cando Edmund Spenser imaxinou a Acrasina, unha bruxa do Reino das Fadas que atraía aos homes cara si e logo os convertía en bestas, non sabía el que aquela mala muller se cruzaría un día na vida do “home dos paus”. Si. Dende que aquela mala muller lle arrincara o corazón, non o que bombea o sangue ao corpo, senón ese outro que se activa no noso cerebro cando nos namoramos, e que provoca nas persoas condutas aditivas e irracionais, pois dende entón, dicía, Xosé Lois converteuse nunha besta, nun ninguén.

Logo daquel desengano foi incapaz de volver a sentir algo polos seus semellantes, tan só era capaz de amosar sentimentos por aquela manada fiel de caninos, os cans dun ninguén, que ían e viñan con total liberdade, sen sentirse sometidos a dono algún. Aínda así, sentía aprecio por aqueles bechos porque eran eles quen lle brindaban a seguridade e o calor que precisaba nas noites frías de inverno, alá onde queira que o collese a noite, nunha escola ou un forno velo abandonado, nun alpendre ou nunha de tantas construcións daquelas de bloque que os rexedores da época facían para inseminar as vacas. Era o que pedía o pobo daquelas. Un pobo que quería vivir. Hoxe o pobo pide tanatorios. Quere morrer. Foi o “home dos paus”, agora que o vexo con outra perspectiva, o primeiro okupa que coñecín, pois tampouco dubidaba en asentarse en casas alleas que cría deshabitadas. Unha desas edificacións públicas nas que paraba acotío estaba na Lagüela, un lugar elevado da Lagoa de Antela onde no inverno se forma un pequeno lago. Está situada nunha encrucillada de camiños entre os pobos de Vilariño, Bustelo e Casasoá, un lugar sombrío ate nas horas de sol e onde, polas noites non se vían nin as estrelas, agochadas polas árbores frondosas; era un lugar onde o silencio só o rompían os sons dos animais de vida nocturna que andaban na procura de comida ou compaña. A que outra cousa ían andar? Só unha persoa tiña a coraxe suficiente para aparecer por alí de noite… ou non, vaia, non exactamente, porque cando se acercaba ao lugar aquel non era precisamente unha persoa… pero deste outro caso xa falarei máis adiante. Só adiantarei que foi este ser misterioso quen descubriu tódolos segredos do “home das latas”, xa escoitando o que rosmaba en sonos aos seus animaliños, xa escoitando as respotas que “O Portugues” lle dava a este ser ás preguntas que se atrevía a facerlle aproveitándose do seu estado somnámbulo, tal era a súa curiosidade, e que respondía sen ser consciente de que lle preguntaban dende fora dos seus sonos, xa polas cartas que celosamente mantiña gardadas, léndoas sen ser visto, cartas, moitas delas que non contiñan máis que unha frase curta, mensaxes claras, directas, como si fose escrita as agochadas para ser enviada de inmediato, envolta nunha pedra a través dalgunha xanela… e que daquelas aínda non existía a posibilidade de enviar SMS.

Seguramente Nassin Taleb, un sociólogo estadounidense, podería explicar mellor a conduta deste persoeiro baseándose na súa teoría dos cisnes negros (black swan), pero inverténdoa, é dicir, que si para Taleb “todos os cisnes eran brancos, e ate que non aparecese un cisne negro non se podería demostrar que tamén existen os cisnes negros”, para “O Portugués”, logo da súa terrible experiencia, tódalas mulleres eran unhas fadas negras, meigas, que con enganos e mentiras extraen do interior dos homes todo aquilo polo que viven e mentres non aparecese unha fada branca que lle amosase a existencia da transparencia feminina, a excepción, para el todas seguirían sendo unhas meigas escuras ás que evitar. Coido que, finalmente, finou sen coñecer esa rara excepción porque nunca decidiu mudar de vida, isto é, de buscala. De feito o que pretende demostrar a teoría dos cisnes negros é que non se deben tomar decisións en función dunha rareza e para el as mulleres boas eran unha rareza que decidiu non buscar. Errada decisión. Mais, quen foi a “Acrasina” de Xosé Lois? Sei pouco dela, nin sequera seu nome, porque quen me contou esta historia non o quixo desvelar. Si sei que era a filla máis nova dunha familia humilde dun pobo na raia de Portugal. Unha rapaza chegada a destempo ao fogar:

– Dicíame que fora unha filla non desexada,… un descoido!

É triste vivir así dentro dunha familia. Moi triste medrar créndose non desexada, desprotexida, vulnerable a todo mal que a asexaba que, nunha nena daqueles tempos, eran moitos. Unha persoa con ese pensamento xamais pediría axuda no suposto de sentirse acosada por alguén e gardaría silencio para sempre de todas as aldraxes sufridas. Pensaría que, si dixese algo, ninguén a crería. Ese pensamento e as vivencias traumáticas soportadas foron as que levaron a aquela nena a converterse nun anxo negro ao chegar a muller. Anxo negro, si; anxo polo seu aspecto anxelical; negro polo transfundo emocional e intelectual que agochaba no seu interior. De vela, fora mellor sorrir a aquel anxo e liscar axiña que non acudir a darlle unha aperta para quedar para sempre atrapado pola escuridade que agochaba… Xosé Lois foi un dos que non fuxiron, dos que se acercaron, dos que lle deron unha aperta e ate un bico e para sempre quedou envolto por aquela negra sombra, da que non puido desfacerse o resto da súa vida.

Acrasina, así lle imos chamar xa que non sabemos o seu verdadeiro nome, namorarao na súa puberdade e logo desapareceu, non volveron a verse en preto de 20 anos, nos que ela seguiu coleccionando corazóns por diferentes recunchos do mundo… ate que un dia volveu a aparecer para reclamarlle o que era seu, decidida como viña, insaciable de sede humana, a espremerlle ate a última gota de amor, espremendo o seu corazón docemente, ao principio, logo máis bruscamente… ate non deixar nada. O que parecera un reencontro feliz, en vésperas de Nadal, onde os dous parecían gozar da compaña do outro, cómodos e felices falando das súas vidas, de xeito que se foran aproximando cada vez máis entre si, pensándose, desexándose, sentíndose incluso dende a distancia, transformouse nunha trampa mortal.