Can de mal agoiro

Xiao é tan vello que ten seu nome en galego, puxéronllo seus pais moito antes de que prohibiran utilizar a nosa lingua en documentos oficiais e, sobre todo, no Rexistro Civil (pola orde ministerial -BOE 15/5/1938- sobre o Rexistro: La España de Franco no puede tolerar agresiones contra la unidad de su idioma, por iso o artigo 1 di: en todo caso, tratándose de españoles, los nombres deberán consignarse en castellano). Xiao aínda o conta hoxe cada vez que vai a un velorio. Vós seguramente teredes escoitado o mesmo conto unha e outra vez, en primeira persoa e en diferentes bocas, pois cans coma este hai moitos e tipos como Xiao tamén. Este é un home solitario que vive entre os lindes do eido que arrodean súa casa, raramente pasa máis alá, para ir ao banco, ao médico, recoller menciña na farmacia, un velorio… Imaxinade un home de ollos encovados cunhas engurras retorcidas que marcan o releve da súa calivera, onde se acochan, encovados, uns ollos tristes e roxos, como si non durmise na súa vida. Este home semella que tivese que ter morto xa, fai tempo, mais sigue aí calado entre os muros que o separan do pobo, onde fala co seu can e pouco máis… co pandeiro, co froiteiro, co carniceiro e pouco máis. Fala coa xente do seu pobo nos velorios onde relata sempre o mesmo monólogo que comeza deste xeito:

– Xa me dixo o can que andaba por acá…

Logo espraiase:

– …meu can nunca ladra, parece mudo, non ladra nin aos da casa nin aos de fora. Óllanos con mágoa, de esguello, pero non di nin “muu” (é un xeito de falar da xente iletrada do vulgo, todos sabemos que din “guau” ou algo así, eles entenderán… ). Ora… en véspera dun defunto el non para en toda a noite -como si a benmorrida andase soamente a esas horas-, veña a ladrar do solpor ate o mencer. Esperto. Inquedo. Esas noites eu tamén durmo mal… cunha soa orella a outra está a espreita, teméndose o peor, que veña na miña procura -nai que a pariu!- que aquel ladrido derradeiro sexa o último que vaia a escoitar. Canso o can, canso eu, pasa a noite, sae o sol e entran os primeiros raios polos furacos das contras das fiestras de castiñeiro, aquel que tiñamos no eido de atrás. Remexo no armario, feito da mesma árbore, na procura do traxe dos enterros e veño para acá andando. Se me paran no camiño e preguntan cara onde vou respondo: ao velorio; si me preguntan quen morreu, só acado a dicir: alguén de acá.

Algún rosma ao lado do homiño que latrica no velorio:

– Si eu teño un can así mátoo… mátoo oh!

E o velliño responde:

– Déixao … Quen me dera a min logo outro igual! Si a morte me quere a min antes terá que levar ao can ou quedar xordo eu. Ves o aparello que levo detrás desta orella? -di sinalando co dedo a orella que non dorme-. Iso xa o teño arranxado. Ela sempre chega calada, sen avisar, e iso me garda. Non é que lle tema ao can, pois a el tamén ha de levalo, a min quere collerme de improviso por iso non me separo do can e durmo cunha soa orella, co volume do “sonitone” ao máximo na outra. Escoito ate o vento calmo.

E Xiao, logo de soltar a súa parrafada levantase da cadeira e vaise cara a fora, mira ao horizonte, primeiro de fronte e logo de esguello, ao tempo que se revira e comeza a camiñar cara seu fogar. Ao chegar a súa casa mira o can, ao que non lle ten nome, achégase e acaríñao.

rocki

Este é meu can, noble pastor alemán, que non lle ladra a morte porque, polo que sei, o pobriño é moi incrédulo… puxen a súa imaxe só para ilustrar. Agardo que non se me moleste.

Enredando con palabras na noite

Ultimamente levo comigo sempre unha axenda baleira de compromisos. Este caderno está deseñado para apuntar cousas de interese, para lembrarnos do que temos pendente para o futuro, máis véxome na obriga de encher ese baldío diario e fago palabra a palabra dos libros que vou lendo cada día, non porque lea moitos libros nun día, senón porque leo un pouco de varios. Anótoas non para lembrarme de algo ao día seguinte, nin para a outra semana, senón para xogar con elas nos meus soños, ordenando e desordenando como si dun quebracabezas se tratara. Logo as palabras desmóntoas en letras e colócoas en orden alfabético, para contar cal delas é a que máis se repite, só por curiosidade, logo ao mellor deconstrúas (influencia de F. Adriá) ou non, constrúo palabras novas que ao día seguinte, ou cando a impaciencia me pode, no medio da noite, póñome a escribir uns versos, un relato ou engadir algunha variante nesa novela que quen sabe si algún día verei nacer. Hoxe xa teño a folla do 15 chea así que deixei de ler e púxeme a escribir esta mesquiña entrada. Ves! Xa colei unha da colección.

As que máis me gustaron foron “bardo” , “pexado” , “freba” , “cova” , “tebras” , “socarrón” , “migalla” “cóxegas” , “velaíño”,… e así ate encher a folla, a tripla columna, deixando algún espazo para por o que significan cando o motivo é o descoñecemento ou, na maioría dos casos, a razón pola que me chama a atención esa palabra: un recordo, bo ou malo, o sinónimo axeitado para esa palabra que repito moito no que escribo e, a veces, simplemente porque esa é a palabra que expresa o que quero dicir, podendo permitirme co seu achado o luxo de borrar varios versos, varias liñas ou mesmo un parágrafo enteiro no que trataba de explicar cando o podía facer cunha única palabra.

Cando non collen no caderno outra alternativa é colalas no face ou no twitter… hoxe non puiden resistir colar esta cita, que moito me fixo reflexionar, dunha rapaza de 21 anos: “Voyez, je n’ai plus de dents. C’est le sperme qui fait ça”. Non a vou traducir, creo que se sobreentende e di xusto o que parece. Hai que coidar o que se bebe e se come e logo, sempre, fregar a boca.

Por iso evito moitas veces ler o que escribo, xa que logo acabo mudando todo de sitio. As palabras sempre están así xogando na miña cabeza e refacer a realidade cada día o que me permite viaxar moito e amencer cada día nun sitio distinto. Cada noite convértense nunha brincadeira, nun rebumbio de letras e signos que se ordenan e desordenan ao azar ate o espreguizar da mañá… ou sen esperala, xa dixen antes. Escóitoas rosmar a veces e outras cravuñan en min pola anguria que me abafa, isto pásame moito nas noites de luar, non sei moi ben porque. Tomarédelo a coña e repito, non sei porque! Vai en serio. De tódolos xeitos penso que é moito mellor e máis proveitoso que andar somnámbulo pola casa dando croques contras as paredes, non?

E como dicía Balbino cando os dous eramos nenos, fai xa 50 anos “eu cavilo nesto porque me sucedeu”. El segue sendo un neno aínda nesas follas de papel, eu a veces.

Que é, que é?

Acolá

Collín un dicionario de galego para verificar o significado dunha palabra que polo contexto xa intuía: arreguizo s. m. Estremecemento de frío ou de medo, arrepío”. O que me imaxinaba.

Utilizo o dicionario clásico de papel porque ao abrilo ao azar atópome con palabras novas e vou descubríndoas, cousa que nos dicionarios dixitais dos que dispomos en internet é imposible. E ao abrilo, máis ou menos pola “a” de “arreguizo” –xa me dirá CC de onde sacou esta verba… quizais así, abrindo un dicionario ao chou- atopeime con unha que oía moito de neno a miña avoa paterna e a súa irmán –tía-avoa- cando íamos de visita e preguntábamos polo avó:

– onde vai o avó?
– Na casa de acolá, respondía algunha delas

Sempre pensei que “Acolá” era outro pobo e debía estar moi lonxe porque o avó tardaba moito en vir, había días que nin chegabamos a velo. Pensaba: “igual nos cruzamos no camiño”. Pois non, e agora podo afirmar que non nos cruzamos de pura casualidade, porque a casa de “acolá” estaba no noso camiño de volta. Iso pasoume por non ir co dicionario na man ou, simplemente, por non preguntar. Acolá é o adxectivo que quere se refire a “un lugar distante ou oposto ao que se fala: ‘alá lonxe’”. Das dúas acepcións quédome coa de ‘oposto’, porque moi distante non estaba. Oposto porque nesa casa era onde durmía de día -a sesta-, a outra onde durmía de noite -moito dormen os avós-. Agora que xa non están nunha casa nin na noutra as dúas deberían ter a mesma definición, mais non, sempre estará a casa dos avós e a casa de “acolá”.

A princesa busca marido

Trátase dun conto de Jorge Bucay que, coa mestría coa que el acostuma, serve para ensinarnos a decatarnos dos erros que cometemos na vida. É un conto, pero debería ser o modo natural no que deberíamos reaccionar ante quen nos defrauda… en calquera eido da vida, persoal ou social. Quen podendo evitarche unha soa noite de sufrimento, o outro non o fai, non te merece. Non se perdan esta videorecreación de “Cartas para Claudia“, está xenial! Narrada coa propia voz do autor. A verdade… é que os nosos autores teñen moito que aprender.

Soidade

A soidade foi o refuxio do “home dos nomes”, o lugar onde atopou a paz social e familiar que noutro tempo soñara. Non precisaba conversar máis que con seus cans ou coas personaxes que se escapulían nos seus sonos, entre eles, e sen decatarse, Pepe da “Aira Vella”. O mellor da soidade eran os silencios externos da compaña. A soidade é unha boa compañeira, afirmaba, nunca me pide explicacións de nada. Entendo que non coñecía a fondo o poder transformador da soidade, si, pois en realidade, cando cremos que está aí calada, ela, sen dicir nada, sen recriminar nada, convertese en conciencia e introdúcese no pensamento da persoa a que acompaña e é entón cando comeza o muíño a dar voltas, a moer nos miolos, unhas veces do dereito, outras do revés, sen control, sen guía. Moi dura debeu sela súa experiencia coa xente, con Acrasina, para preferir soportar a tortura da soidade antes que calquera outra compaña humana.

O “home dos paus” nunca tivo complexo algún de verse en soidade, nunca tivo desexos de outra compaña que non fose a que xa coñecemos… a dos seus canciños. E non se trataba dun ser asocial como podería pensarse soamente con observalo. El vagaba polos pobos altos da Lagoa de Antela na procura de comida e nunca rexeitaba dar conversa a quen se lle acercaba, claro que cos cans, todos os enxeños que penduraban de si e a falla de hixiene persoal, só os curiosos, xente que aparecía pola zona de verán en verán, paraban a preguntarlle e el amablemente respondía. Para os que o trataban máis acotío, sabendo das súas necesidades, limitábanse a darlle o que tivesen máis a man, e el nunca rexeitaba nada… por todo, ate pola comida máis rancia, se sentía obrigado, tal era a súa humildade. Quen sería a fada de rexeitar unha persoa así?

Non sei si froito da lenda pola que, contan, se formou a Lagoa de Antela, a xente da zona era moi solidaria co “home dos lareiros”. Quizais, algún temor de que aquela maldición volvese a repetirse, poucos eran os que lle negaban axuda… agora que somos moito máis incrédulos, non sei si tería a mesma acollida. Agora o que nos asolaga é a memoria. Sen embargo, este home sobreviviu durante máis de dúas décadas da solidarizade das xentes daquela comarca, que abrangue diferentes pobos e concellos. Nunca quixo el abusar da xenerosidade de ningún pobo, nin de ningún veciño, por iso se desprazaba moito, dun lugar a outro, uns días a unha casa, outros a outra, póndoos a todo as proba, sempre coa súa casa a costas, con todo o que levaba enriba.

Algún día vos contarei a historia integra do que lle ocorreu e comprenderes mellor a súa actitude cara a vida, saberemos porque prefería imbuírse en interminables liortas co seu pensamento que con calquera outra persoa. As relacións coas persoas, especialmente as amorosas, deixan feridas que nunca curan, cicatrizan levemente, pero en canto alguén preme nelas, volven a supurar. Perduran para sempre… e o peor non é que o corazón dun quede rabuñado, o peor e ser consciente que tamén deixas marcas noutros. A dor das feridas propias son máis doadas de soportar que as alleas. Esa foi a vida que elixiu o “home dos cans” sufrir a súa dor sen danar a ninguén máis.

Solitaria serenidade

O home lobo da Lagoa de Antela

Cando era pequeno, e se facía noite, lembro que de vez en cando subía pola estrada un home do pobo que superaba ben os sesenta anos, un home de pel escura, curtida polo aire da Lagoa, encurvado e cun paso lento e canso logo dunha longa xornada de traballo nas leiras. Ía sempre falando coa persoa que levaba ao lado, só que nunca levaba a ninguén ao seu lado, e botando fume pola boca, só que nunca levaba o cigarro aceso. Era Pepe, o da “Aira Vella”, o menor de cinco irmáns, todos eles solteiros que vivían na casa dos “cañotos”.

Os que o viamos subir éramos os rapaces das casas de arriba que, como vivíamos nun pobo algo grande, nunha empinada ao Norte da Lagoa de Antela, partíase en dous: “casas de arriba” e “casas de abaixo”. Os do medio nunca se sabía moi ben de onde eran, sobre todo cando tocaba dividirnos para algún xogo. Logo tamén había outras divisións, estas por barrios: “o curro”, “o recanto”, “o patio”, “a canella” … e seguro que aínda se me esquece algún máis. Dicíavos que eramos os nenos do alto do pobo quen o vía subir porque sempre se dirixía cara o mesmo lugar: a Lagüela, ou iso críamos, onde moraba o “home dos paus” e sempre que o víamos era lúa chea. Hai que poñerse na situación de aquela época: o alumeado entón era case inexistente e as poucas lámpadas que había dubido que pasasen dos 30 W. Aínda non chegara a época de “un voto, unha farola”. Iso podía levarnos a engano, si, pode que subise máis días, pero nós só o víamos cando era lúa chea e xa entón os nenos da cima do pobo pensabamos que Pepe da “Aira Vella” era un home lobo. Máis tarde confirmaríase que así fora.

Tamén se puido explicar a razón de ir sempre cara arriba, a Lagüela, que non era outra que o seu interese pola historia de desamor do “home dos lareiros”. O xeito de achegarse a el foi uníndose a manada de caninos cando se convertía en lobo, axudándolle na procura de alimento ao seu dono, dándolle calor cando o precisaba e protexendo das outras bestas da noite. Non tardou moito en ser un máis da manada e como todos, cans e lobo, ían e viñan con liberdade ninguén o botaba en falta cando non podía transformarse.

Sería logo, nos seus últimos días de vida cando Pepe da “Aira Vella” contaría a seus irmáns tódolos segredos do “home dos cans” dos cales, unha das irmáns, a máis moza, foi tomando nota. Por iso boa parte desta historia será contada por este home que a veces foi besta. Quen mellor para comprender a dor do “home das latas”, quen perdera toda a súa humanidade por namorarse da meiga Acrasina. De Pepe hai que dicir que a pesares de ser un licántropo non se lle coñeceu falcatruada algunha na zona, máis ben ao revés, parece que gardaba do seu territorio e non permitía que ningunha outra besta fixese dano aos humanos que por alí andaban de noite. Doíalle, moito, non poder protexer do mesmo xeito aos animais da maldade do home. El, moitas veces, dubidaba que parte del era a humana civilizada e cal a animal salvaxe… non entendía a conduta dos humanos; aquela necesidade que tiñan de matar por lecer. Podía admitir que se fixera para sobrevivir, como facía el cando mudaba de estado, pero sempre para saciar o seu apetito, nada máis. No resto dos días comía do que procuraba con moito esforzo das súas terras, utilizando os animais unicamente como ferramenta de traballo e transporte.

De Xosé Lois “O Portugués” envexaba as emocións que el sentira na súa xuventude, emocións que el xamais experimentara, dende o amor máis louco ate u odio máis enfermizo. É difícil comprender como tal cousa se pode chegar a envexar, sobre todo isto último, pero Pepe entendía que dificilmente se pode diferenciar unha emoción da outra sen ter vivido ambas. “Cumpre coñecer a dor para saber o que é a satisfacción… e viceversa”, dicía. El non fora quen, cando menos dese tipo de emocións.

Acrasina

A alguén que coñecese esta historia de primeira man pode parecerlle que todo isto que conto non sexa tal cal a como eu o describo, porque os recordos da nosa mente tenden a relacionarse co significado que lle queremos dar, non coa información ou, como dicía noutra ocasión, ao referirme a historia dun parente meu desaparecido trala guerra civil “ao recordar un relato ao largo do tempo, este deformase, do mesmo xeito que se deforman os rumores, e se acomodan aos modelos culturais do que é unha boa narración”. Agardo que cando menos resulte iso.

Cando Edmund Spenser imaxinou a Acrasina, unha bruxa do Reino das Fadas que atraía aos homes cara si e logo os convertía en bestas, non sabía el que aquela mala muller se cruzaría un día na vida do “home dos paus”. Si. Dende que aquela mala muller lle arrincara o corazón, non o que bombea o sangue ao corpo, senón ese outro que se activa no noso cerebro cando nos namoramos, e que provoca nas persoas condutas aditivas e irracionais, pois dende entón, dicía, Xosé Lois converteuse nunha besta, nun ninguén.

Logo daquel desengano foi incapaz de volver a sentir algo polos seus semellantes, tan só era capaz de amosar sentimentos por aquela manada fiel de caninos, os cans dun ninguén, que ían e viñan con total liberdade, sen sentirse sometidos a dono algún. Aínda así, sentía aprecio por aqueles bechos porque eran eles quen lle brindaban a seguridade e o calor que precisaba nas noites frías de inverno, alá onde queira que o collese a noite, nunha escola ou un forno velo abandonado, nun alpendre ou nunha de tantas construcións daquelas de bloque que os rexedores da época facían para inseminar as vacas. Era o que pedía o pobo daquelas. Un pobo que quería vivir. Hoxe o pobo pide tanatorios. Quere morrer. Foi o “home dos paus”, agora que o vexo con outra perspectiva, o primeiro okupa que coñecín, pois tampouco dubidaba en asentarse en casas alleas que cría deshabitadas. Unha desas edificacións públicas nas que paraba acotío estaba na Lagüela, un lugar elevado da Lagoa de Antela onde no inverno se forma un pequeno lago. Está situada nunha encrucillada de camiños entre os pobos de Vilariño, Bustelo e Casasoá, un lugar sombrío ate nas horas de sol e onde, polas noites non se vían nin as estrelas, agochadas polas árbores frondosas; era un lugar onde o silencio só o rompían os sons dos animais de vida nocturna que andaban na procura de comida ou compaña. A que outra cousa ían andar? Só unha persoa tiña a coraxe suficiente para aparecer por alí de noite… ou non, vaia, non exactamente, porque cando se acercaba ao lugar aquel non era precisamente unha persoa… pero deste outro caso xa falarei máis adiante. Só adiantarei que foi este ser misterioso quen descubriu tódolos segredos do “home das latas”, xa escoitando o que rosmaba en sonos aos seus animaliños, xa escoitando as respotas que “O Portugues” lle dava a este ser ás preguntas que se atrevía a facerlle aproveitándose do seu estado somnámbulo, tal era a súa curiosidade, e que respondía sen ser consciente de que lle preguntaban dende fora dos seus sonos, xa polas cartas que celosamente mantiña gardadas, léndoas sen ser visto, cartas, moitas delas que non contiñan máis que unha frase curta, mensaxes claras, directas, como si fose escrita as agochadas para ser enviada de inmediato, envolta nunha pedra a través dalgunha xanela… e que daquelas aínda non existía a posibilidade de enviar SMS.

Seguramente Nassin Taleb, un sociólogo estadounidense, podería explicar mellor a conduta deste persoeiro baseándose na súa teoría dos cisnes negros (black swan), pero inverténdoa, é dicir, que si para Taleb “todos os cisnes eran brancos, e ate que non aparecese un cisne negro non se podería demostrar que tamén existen os cisnes negros”, para “O Portugués”, logo da súa terrible experiencia, tódalas mulleres eran unhas fadas negras, meigas, que con enganos e mentiras extraen do interior dos homes todo aquilo polo que viven e mentres non aparecese unha fada branca que lle amosase a existencia da transparencia feminina, a excepción, para el todas seguirían sendo unhas meigas escuras ás que evitar. Coido que, finalmente, finou sen coñecer esa rara excepción porque nunca decidiu mudar de vida, isto é, de buscala. De feito o que pretende demostrar a teoría dos cisnes negros é que non se deben tomar decisións en función dunha rareza e para el as mulleres boas eran unha rareza que decidiu non buscar. Errada decisión. Mais, quen foi a “Acrasina” de Xosé Lois? Sei pouco dela, nin sequera seu nome, porque quen me contou esta historia non o quixo desvelar. Si sei que era a filla máis nova dunha familia humilde dun pobo na raia de Portugal. Unha rapaza chegada a destempo ao fogar:

    – Dicíame que fora unha filla non desexada,… un descoido!

É triste vivir así dentro dunha familia. Moi triste medrar créndose non desexada, desprotexida, vulnerable a todo mal que a asexaba que, nunha nena daqueles tempos, eran moitos. Unha persoa con ese pensamento xamais pediría axuda no suposto de sentirse acosada por alguén e gardaría silencio para sempre de todas as aldraxes sufridas. Pensaría que, si dixese algo, ninguén a crería. Ese pensamento e as vivencias traumáticas soportadas foron as que levaron a aquela nena a converterse nun anxo negro ao chegar a muller. Anxo negro, si; anxo polo seu aspecto anxelical; negro polo transfundo emocional e intelectual que agochaba no seu interior. De vela, fora mellor sorrir a aquel anxo e liscar axiña que non acudir a darlle unha aperta para quedar para sempre atrapado pola escuridade que agochaba… Xosé Lois foi un dos que non fuxiron, dos que se acercaron, dos que lle deron unha aperta e ate un bico e para sempre quedou envolto por aquela negra sombra, da que non puido desfacerse o resto da súa vida.

Acrasina, así lle imos chamar xa que non sabemos o seu verdadeiro nome, namorarao na súa puberdade e logo desapareceu, non volveron a verse en preto de 20 anos, nos que ela seguiu coleccionando corazóns por diferentes recunchos do mundo… ate que un dia volveu a aparecer para reclamarlle o que era seu, decidida como viña, insaciable de sede humana, a espremerlle ate a última gota de amor, espremendo o seu corazón docemente, ao principio, logo máis bruscamente… ate non deixar nada. O que parecera un reencontro feliz, en vésperas de Nadal, onde os dous parecían gozar da compaña do outro, cómodos e felices falando das súas vidas, de xeito que se foran aproximando cada vez máis entre si, pensándose, desexándose, sentíndose incluso dende a distancia, transformouse nunha trampa mortal.

Un cisne negro no Posío