psicoloxía social – #mOendo do Revés

Aniñando a corrupción política do mañá

22 Decembro 201315 Decembro 2013 por xOsse dorrío

“Nun mundo utópico o psicópata sobresaliría, xa que sería o predador, porque eso é o que fan, aproveitanse das persoas. Podemos ter unha utopía perfecta e seguiría habendo psicópatas”

Robert Hare

Niño. Substantivo masculino. 3. Figurado: Lugar onde se realiza calquera actividade non legal ou que precisa ser ocultada. Así se define no dicionario da RAG a palabra niño para referirse, en sentido figurado, tanto ao lugar no que nacen e viven os paxaros ou calquera outro animal como á actividade escura que realiza un grupo de persoas, mesturando dun xeito atinado, penso, un comportamento “animal” cunha actividade humana socialmente recriminada. Os seres humanos temos esa capacidade “animal” de aniñar para evitar o rexeitamento social, de aí a expresión “niño de serpes”. De feito, as institucións de saúde mental foron consideradas no pasado como “niños de serpes” polo xeito en que xuntaban no seu seo persoas con enfermidades mentais e sen tratamento algún. Hoxendía poderíamos usar esta mesma expresión para referirnos aos órganos de xestión das administracións.

Disque na sociedade o 1% das persoas que a conforman sofren algunha psicopatía, na maioría dos casos sen sabelo. Hai quen sube esa cifra deica un 2%. Disque en certos ámbitos, como a dirección de empresas ou no goberno da actividade pública a porcentaxe chega a multiplicarse por catro. Así, entre catro e oito de cada 100 políticos son psicópatas. É para preocuparse.

En criminoloxía para identificar a un psicópata utilizase o Test de Hare, entre cuxos ítems podemos atopar as características que os definen: locuacidade, encanto superficial e pouco sincero, personaxes moi metidas no seu papel, aparentemente intelixentes mais pouco convincentes, podendo caracterizarse como charlatans, con capacidade de falar moito sen dicir practicamente nada, artellando argumentos pseudointelectuais, xente que aparenta ser tranquila, que externamente semella levar o control da situación aínda que lles preocupa, no seu foro interno, a impresión que causan a seu redor. Os psicópatas teñen unha visión esaxerada da súa propia valía e por iso se amosan moi seguros de si mesmos, son testáns, altivos. Os seus problemas sempre son o resultado de factores externos. Son uns mentiráns patolóxicos, e minten sen dificultade, sen sentir apuro nin remordemento algún a ser pillados.

O tipo de psicópata que elixe a política para acadar canto ambiciona ten moitas posibilidades de éxito, pois nas formacións políticas, seus membros acostuman a construirse unha realidade alternativa común, viven embuídos nun remuiño de ideas sobre as que tan só os psicopatas teñen o control, conformando unha realidade case sempre allea a externa, mais reforzada con cada confrontamento con esta. A lóxica di que si a sociedade funciona mal, a teoría interna ten que ser acertada en tanto que non foi aplicada polo resto. É labor do psicópata facer crer aos compañeiros da súa organización a súa teoría en relación coa fallida praxe doutras, enxergando así o seu liderado.

Este liderado apúntalase con pequenos favores persoais, doados de cumprir, e promesas futuras, a expensas de acadar cotas de responsabilidade política. Así, o psicópata poderá facerse forte dentro do grupo, fornecido por unha rexa estrutura composta polo subgrupo que conforma o cerne. Este subgrupo non acostuma a ser maioritario, resultaría complicado de xestionar e serían moitos favores que pagar no futuro; abonda con que sexa arredor dunha carta parte do total, sen embargo, deben ser os máis activos. Xeralmente, son os que ocupan as microestruturas de poder. O resultado desa fortaleza acostuma a ter as súas raices fóra da propia formación política, aínda que é posible que xurdan dentro. Poñamos por caso un grupo de amigos de 25 persoas, que teñan unha asociación en común, que ese grupo de persoas se reúna acotío no seu local social para realizar actividades vencelladas a dita asociación, mais, que este grupo de persoas formen parte tamén dunha organización política, en cuxo ámbito territorial non acaden un cento de persoas adscritas, pero cun índice de participación moi inferior ao 50%. Para rizar o rizo, as reunións da formación política faríanse no mesmo local da asociación, por xentileza dos “asociados”, co cal gañarían o favor dalgún que outro despistado, que descoñeza a dínámica do subgrupo (rexeitable éticamente) e que xogan na casa. Si as persoas que conforman este subgrupo ten un índice de participación do cen por cen, terán sempre unha maioría absoluta e faranna valer nas asembleas da organización política, sen necesidade de buscar consensos. Pra que vas consensuar nada si podes impor a túa vontade… e o psicópata é un testán que sempre quere que se cumpra a súa vontade.

É así como estes pequenos grupos de persoas, númericamente minoritarios, poderán acadar todas as posicións de privilexio, ora en contendas electorais que vaían vindo, ora nos órganos internos da propia formación, no seu ámbito territorial e/ou superior. Isto permitiralles tamén, no suposto de contar con responsabilidades políticas nunha administración, usar o poder do que dispoñan para poder enchufar nela aos seus peóns, ofrecéndolle emprego, dirécta ou indirectamente (empresas coas que se subcontratan servizos), contratas, liñas de axuda, subvencións, avais, contactos, etc. afortalando, cada vez máis, os alicerces sobre os que se constrúe o niño. O psicópata non dubidará en corromperse el e ó grupo para manter o poder acadado, pois, como avanzamos, non diferencia entre o mal e o ben, nin lle proe facer o mal.

O niño da corrupción que vén constrúese hoxe do mesmo xeito en que os corruptos de hoxe fixeron o seu no pasado, e acostuma a ter un psicópata detrás.

Mitins, bandeirolas e hooligans ardentes

6 Novembro 20116 Novembro 2011 por xOsse dorrío

Asistín a moitos mitins na miña vida e víame sempre rodeado de argaos, de xente que non escoitaba, berraba cando se lles pedía que o fixeran, ou instintivamente cando se ventaban valores identitarios, ou calaban ao falar de conceptos políticos, económicos, mesmo filosóficos que nos afectan.

Coches pola rúa rebentando oídos aos viandantes, cartaces arrincados polas treboadas enchendo de lixo parques, xardíns, cunetas. Programas de partidos políticos enchendo os baldes do lixo, baleiros de contido ideolóxico, prometendo o que non fixeron cando tiveron a oportunidade de gobernar. Titulares de prensa que se converten en argueiros que penetran polos ollos deica os cerebros menos esixentes, frases impactantes para acochar ante os mass media a ausencia de proxectos reais e activar instintos primarios, como a paixón, no votante e desactivar aqueles outros que nos converteron no que nos define como animais: a razón. Seres pensantes, seres críticos.

Iso é unha campaña política na actualidade: a mala praxe no uso da mensaxe, dirixida integramente ás emocións humanas, esquivando a razón; a utilización dunha imaxe falsa, finxida, para chegar cunha mirada ao que o “votante medio” considera “candidato normal” logo de anos e anos perfilando esa imaxe na mente humana: traxes caros, garabatas, postas en escena milimetricamente estudas, con predominio masculino (imaxe de fortaleza) sobre o feminino (debilidade),… aínda con esas, espremendo o zume dunha educación patriarcal. O importante é sacar o máximo proveito a eses minutos, quizais segundos, de televisión para enganar ao espectador que ignora como todo iso se logra: a punta de pistola.

Os locais onde se imparten charlas ou mitins énchense recrutando concello a concello ás persoas, como si fosen ovellas para unha feira de animais. Lembro cando sendo Responsable Local do BNG de Xunqueira de Ambía me chamaba o Responsable Comarcal, hoxe candidato do BNG ao Congreso polo Senado, para dicirme cantas persoas debían acudir a cada acto: trae como mínimo a dez, dicía. Non é preciso moita imaxinación para saber que en cada mitin que dan neste ou noutro partido os candidatos chegan co seu séquito ao lugar elixido cunha ducia ou centos de persoas. Crean un teatriño no que cada quen cumpre co seu papel, incluídos os pseudoespectadores, para chegar a vostede, que está na súa casa fronte a un televisor e descoñece estas tropelías maliciosamente argalladas.

Non lles contarán a xente, a ese conxunto de persoas ás que lle estafan o voto, a verdade do que levan feito, moito menos do que farán no futuro. Soamente lle ensinarán a mensaxe que exalta os seus sentimentos, a imaxe da resposta dunha multitude embebida no cinismo político que nos abrangue e espallan os que se din nosos representantes, escoitaremos e leremos as acusacións mutuas de corrupción, normalizándoas socialmente -a propia, claro-, provocando medo social ao que ven (máis paro, máis terrorismo, máis desaucios, máis pobreza,… tamén máis contaminación, pero isto non o din) si o outro goberna, sen ofertar alternativa algunha,… pero nada, nada de política, nada de solucións reais aos problemas que nos afectan: a crise financeira, o desemprego, os desaucios, a perda continuada de dereitos persoais, vencellados ao estado de benestar, e laborais e por suposto a contaminación do noso contorno que nos obriga a respirar un aire contaminado, beber de augas sucias, comer alimentos envelenados… A humanidade actual parece non preocuparlle a supervivencia da civilización creada durante milleiros de anos. Estamos dando, irremediablemente, un paso atrás no proceso evolutivo da nosa especie.

Galiza e o Índice de Distancia ao Poder

11 Xullo 20109 Xullo 2010 por xOsse dorrío

Neste post: “Outliers e o Índice de Distancia ao Poder”, Francisco Alcaide, facendo referencia ao libro ‘Foras de Serie’ (Outliers) fai fincapé nun dos parámetros que fan que unha persoa, unha organización ou mesmo unha sociedade, acaden o éxito. Tanto o autor do libro como o deste artigo coinciden en que existe unha relación directa entre o fracaso dunha misión e o Índice de Distancia ao Poder (IDP).

Para Geert Hofstede, “a distancia ao poder está relacionada coas actitudes cara a xerarquía, en concreto, con canto valora e respecta a autoridade unha cultura en particular”.

Penso que Galiza debe o seu atraso social e económico, en boa parte, ao elevado IDP. O noso IDP é elevando xa que nesta terra abundan os silencios e a escuridade nas comunicacións, facendo que a maior parte da nosa sociedade saiba das cousas que lle son do seu interese demasiado tarde, deixando sen marxe de manobra ao interesado. Existe medo a dicir as cousas claramente, existe temor a autoridade (xa sexa esta un empresario, un responsable político, …).

Contar con empregados que ten medo a dicir o que pensan ao seu xefe, especialmente cando está en desacordo, contar con veciños que ten o mesmo temor a trasladar as súas queixas e ideas a persoa que goberna o seu concello -ou calquera outra administración- supón un freo ao avance da nosa sociedade en tódalas súas vertentes (económica, social, cultural,…).

Si, como salienta Hofstede, nos países cun baixo IDP os responsables políticos case se ‘avergoñan’ do seu poder, renunciando a símbolos formais (andar en transporte público no lugar de coche oficial, por exemplo), aquí é algo que cada día che botan na cara. Non vou falar de audis, mais sería un bo exemplo, senón do que se lle dá en chamar publicidade institucional, a través da cal o goberno de quenda di todas esas cousas que fai por nós, cos nosos cartos, e polas cales lle debemos gratitude. Iso si, eles tampouco o fan de balde.

Nun país cun baixo IDP aos políticos caeríalles a cara de vergoña si tivesen que facer esta clase de campañas publicitarias, aquí, nembargantes, soportámolas a diario. Non hai moito, no III Encontro de Emprendedores Eduardo Barreiros, mentres Paco Vázquez, Alcalde de Ourense, piropeaba a José Luís Outeiriño, editor do xornal da cidade, unha moza -destas que aparecen nos actos de inauguración e clausura, non das que seguen o encontro integramente- que estaba sentada ao meu lado dicía sen disimulo, para que a oísen os que estaban diante: ‘Que joven está Paco, verdad?’ Por riba de todo a verdade.

Outro exemplo: ate non fai moito estiven traballando nunha asociación sen ánimo de lucro, ASPANAS, onde unha compañeira me recomendou que piropease a xefa, pois “encántalle ser alagada”. Confeso que non o fixen e probablemente esa sexa a razón de que non siga nesa entidade. Tamén digo que non me gustaría traballar nun entorno no que tivese que estar calado, silenciar o meu pensamento. Por iso me aledo de non seguir nesa entidade, a que nunca volverei, por varias razóns:

1.- Por non terme valorado como profesional.

2.- Por non ter tido en conta as miñas innovacións

3.- Porque non comparto os seus métodos (si os seus fins) caciquís.

4.- Porque, enlazando coa número 3, se despreza o talento e se sobrevaloran as relacións de amizade.

5.- Por non respectarme como persoa (dende o primeiro momento: así cheguei a entidade).

E, por último, porque existe dentro desta entidade un elevado IDP que fará, que máis tarde ou máis cedo xurdan problemas, ate agora evitados e silenciados grazas, precisamente, ao elevado IDP que moitos, eu incluído, profesamos a entidade, que non polas persoas que a dirixen.

Son dous exemplos illados pero que cada día se viven en cada empresa, en cada administración de Galiza. Somos unha sociedade totalmente sometida ao que ten máis poder. Falta algo de rebeldía. Ou mellor, cumpre non perseguir ao rebelde. Quizais con isto fose suficiente.

O código dos mortos

29 Abril 201026 Abril 2010 por xOsse dorrío

Moitas persoas toman decisións non en función do que ven, do que consideran bo ou malo, senón en función do que cren, das súas conviccións, do que o biólogo evolutivo e etólogo británico Richard Dawkins denominaba código dos mortos: pautas de conduta excelentes fai miles de anos, que deixaron de ser útiles e que, non obstante, seguen vixentes.

Viaxe ao Poder da Mente, Eduard Punset

Esas pautas de conduta ancestrais fan que se produzan situacións onde dúas persoas que estean vendo o mesmo partido de fútbol pero que sexan seareiros de diferentes equipos sexan incapaces de ver a mesma realidade que sucede ante os seus ollos no intre en que o árbitro, no desconto, e con empate no marcador, sinaliza un penalty. Para un será unha falta clara, dentro da área grande. O outro afirmará ter visto como o atacante se deixa caer dentro da área ante a presenza dun defensa. Os dous estarán absolutamente seguros do que din.

Sucédenos o mesmo nas actividades máis cotiáns, nas discusións familiares, no posto e traballo ou nas discusións sobre política. Gastamos máis enerxía en construír unha realidade a medida e segundo o noso propio desexo que en interpretala existente; tamén o fan os dirixentes dos partidos, conscientes como son de que eles non só constrúen a súa propia realidade, senón tamén a de aqueles cidadáns que se rexen polo código dos mortos. Estes desafortunadamente son a maioría dos que acoden a votar. Os que deciden quen nos goberna.

Di E. Punset que os seres humanos “non queremos cambiar de opinión, ao contrario que os monos e outros cerebros sofisticados”, tal é o poder asoballador das conviccións propias, fronte á percepción real dos sentidos. Podemos cambiar de opinión, mais odiamos facelo.

Ensináronos que cambiar de opinión é unha frivolidade, un síntoma de inestabilidade e debilidade; polo contrario -“votar sempre ao mesmo partido”- manter unha posición é un sinal de cordura e lealdade. O importante é non cambiar, si o fas estás perdido: serás rexeitado pola sociedade e, probablemente, por ti mesmo. O camiño fácil é decidir unha vez: de neno decides de que equipo de fútbol es, decides a relixión que profesarás (ámbalas cousas case sempre dependen da influencia dos proxenitores), na puberdade decides a túa sexualidade e ao cumprir os dezaoito anos a quen votarás o resto da túa vida sen ser consciente da transcendencia que terá de aí en diante. O importante é non cambiar.

Dende afora, pode apreciarse o compoñente absurdo destas paixóns. Alguén que non foi a votar en toda a súa vida dirá que a crispación actual da vida política “non ten ningún sentido” mentres que, os que están imbuídos polo remuíño político, polo deportivo, polo relixioso, polo cultural, … estas cousas non lle pasan tan desapercibidas.

Sen embargo, ao largo da vida preséntansenos disonancias ao entrar en conflito dúas ideas simultáneas e contraditorias que xerarán un gran estrés e desasosego nas persoas. Habitualmente as discordancias nin sequera chegamos a ponderalas, pero cando o facemos e nos vemos na obriga de tomar unha decisión, unha vez tomada é difícil cambiala e, unha vez elixida unha opción, entre varias, máis irrevogable é a decisión e máis chea de sentido é a opción tomada. Cando non hai marcha atrás, máis convencidos estamos de ter a razón.

Que disonancias se nos presentan a moitos nacionalistas na actualidade? Votar ao BNG ou non facelo. Non votar implica que este perderá o poder a favor de outro partido que non nos gusta, o PP, pero facelo significa avalar unha xestión nefasta, con non menos erros e vicios dos que poida cometer o PP. Moitos nacionalistas xa lle viramos as costas nas eleccións galegas do 2009 e logo, moitos máis, nas europeas. O que sucedeu dende entón internamente neste partido non fai máis que confirmar o acertada daquela decisión. Os que prometían cambios para logo das eleccións galegas mentían, pois non foron capaces de levalos a cabo nin sequera despois de perder. Cales son as perspectivas para o nacionalismo nas vindeiras municipais: máis perda de apoio. Lóxico. En que me baseo para afirmalo de forma tan tallante? En que o futuro non se adiviña, pero pode imaxinarse recompoñendo o pasado.