O experimento de Salomon Asch

Asch estaba interesado en demostrar a independencia de xuízo dos individuos e como estes non se deixan influenciar con facilidade. Sen embargo, os resultados non foron os que esperaba, xa que, aínda que moita xente, de feito, mantívose independente, unha porcentaxe sorprendentemente alta conformouse ás opinións dunha maioría que ia en contra da evidencia máis clara.

O experimento desenrolouse da maneira seguinte. Tratábase de crear unha situación na cal se pedirá a unha persoa a apreciación da lonxitude dunha liña e a comparase con outras tres liñas. Como podedes ver na seguinte figura, o exercicio é bastante obvio, así que, si nos preguntan cal das liñas 1, 2 ou 3 se parece máis á liña patrón, ningún de nós dubidaría máis dunhas centésimas de segundo en afirmar que é a liña 1.

Solomon Asch demostrou que existe unha condición na cal a maior parte de nós pode chegar a afirmar que a liña 2 é a liña patrón. Esta situación dáse cando facemos esta apreciación en grupo e todas as persoas do grupo (de sete a nove persoas cómplices do experimentador) afirman que é a liña 2 a que é igual que a liña patrón.

Nunha serie de doce xuízos sucesivos sobre a lonxitude das liñas diferentes (en sete das cales a maioría cómplice tiña una opinión claramente contraria á realidade), un 23% da xente non cómplice que participou no experimento unha vez fixo unha afirmación como a da maioría, en contra da súa propia visión das liñas, un 32% fíxoo dúas ou tres veces, e un 26% catro veces ou máis. En total, un 81% optou, polo menos unha vez, polo xuízo da maioría, e un 58% fíxoo máis dunha vez. Un total de trinta e unha persoas foron suxeitos non cómplices nesta primeira versión do experimento.

Fixádevos do difícil que é subtraerse a forza da maioría. Pensade no que fariades vos si de súpeto vos vedes rodeados de xente cunha opinión claramente distinta. De ningún xeito nos gusta pensar que poidan crer que estamos tolos! Por iso é que preferimos ceder e dicir o mesmo que os demais, chegando incluso a dubidar, sinceramente, das nosas opinións.

Si isto sucede nunha cuestión tan evidente, imaxinádevos o que pode pasar cando o tema que hai que xulgar non é tan doado nin tan evidente como a lonxitude dunha liña! Imaxinádevos que a cuestión a debater é a idoneidade dunha persoa ou outra para encabezar a lista dun partido político para unha circunscrición electoral, así como decidir cales serán as demais persoas que formaran parte da mesma. Imaxinádevos unha asemblea na que van a estar importantes cargos políticos -interesados en defender a liña oficial-, persoas con intereses directos -persoas que comen do maseiro e outras que esperan comer-, etc. etc., todos defendendo a mesma tese para convencer a unha maioría silenciosa, conducindo a unha sobrerrepresentación dos discursos dominantes e aumentando a dificultade para que xurdan puntos de vista alternativos.

O certo e que soamente aquelas persoas que confían extremadamente no seu xuízo e aquelas que cren que, polo ben do partido, teñen que dicir o que pensan conseguirán subtraerse á conformidade que a situación esixe. Iso si, non sen experimentar unha gran tensión, pois non podemos actuar como si os demais non existisen. Ese é o custe. Seguramente, as persoas que decidan non enfrontarse a maioría teñan boas razóns para facelo… imaxinádevos!

Moolaade, Galiza e os galegos

Moolaade é un drama dirixido por Ousmane Sembene (2004) que pretende denunciar a sumisión coa que a muller, dende a súa infancia, é educada nun poblado africano de relixión islámica. Vista dende unha perspectiva europea podemos decatarnos do dominio dun xénero, o másculino, sobre o outro, o femenino, pero eiquí, na nosa vella Europa, danse situacións semellantes, ainda que, ó resultárennos cotiáns non acabamos por percibilas. Vou analizar un pouco o funcionamento dos tres grupos que máis claramente se perfilan nese poboado –o grupo das mulleres, o grupo das purificadoras e o grupo dos homes- para acabar falando, non de xénero, senón sobre a miña percepción do panorama político galego.

O poboado que en Moolaade se representa está dominado totalmente polo xénero másculino e as mulleres non son máis que unha mercancía que se dan uns ós outros. Nel mandan dous xefes, os kemós, son os que reunidos en consello dan permiso pra falar ós demais membros e, incluso entre eles; a súa vontade é a lei do pobo. Este consello encarna un liderado autocrático que se amosa na agresividade dirixida cara a protagonista, Colle Ardo. Dentro dos membros deste consello pode discernirse unha conducta sumisa de moitos dos seus membros, sendo uns poucos os que interveñen no debate e, os que o fan, os caciques, é pra repetir as manifestacións do kemó, xamais para oporse o que aquel diga. O grupo dos homes ten un interés especial pola conservación das tradicións, unhas tracións que os mantiveron secularmente nunha posición privilexiada, ocupándose máis desta tarefa que polos factores socioemocionais individuais ou colectivos.

As purificadoras son un grupo de mulleres que teñen adquirido un status privilexiado. Non están sometidas a ningún home, levan unha vida independente e exercen unha función específica: practicar a ablación as nenas do poboado; función pola que cobran ás nais das nenas. O funcionamento do grupo das purificadoras é moi semellante ó do consello, sendo unha delas a que as dirixe, todas as demais síguenna en silencio e en fila india onde queira que sexa. Esta é a única que fala ós kemos do poblado, as demais pouco poden facer, máis que asentir. O seu liderado tamén está basado nun estilo de conduta autocrático, sendo o factor máis desenrolado polo líder o de iniciación de estrutura e a conduta que prevalece é a socioemocional sobre a de tarea.

As mulleres son ‘só mulleres’, un dominio dos homes. Sen embargo, xurde neste grupo o liderado dunha delas, que se opón á ablación, dando protección a outras nenas que escaparon da purificación. Defender esta causa, por de manifesto a súa inxustiza e inulidade, o sufrimento e mortes que causa crea un liderado cun carácter democrático, xa que ninguna das mujeres do poblado se adhire a Colle Ardo de xeito forzado, senón voluntariamente, convencidas pola cohesión argumental, franqueza, sentimentos, integridade e consideración da protagonista cara o problema que lles abrangue a todas. Estas mulleres préstanse atención entre elas porque a ablación atinxe a todas, individual e colectivamente, xa que o sufriron no pasado e agora fanno as súas fillas, moitas delas perdendo a vida; isto xera empatía no grupo e, a diferencia do dos homes, todas participan abertamente na conversa.

Ó grupo dos homes liderados polos kemos identificoo con PSOE e PP. Ámbolos dous partidos son iguais, sempre pendentes do que digan os de alá, en Madrid, para someter o pobo galego e telo controlado, facendo que se sinta avergozando da súa verdadeira identidade máis alá da intimidade da súa terra. Tratan de recordarnos cada día e concienciarnos do pouco valor e proxección da nosa cultura, da nosa lingua, da nosa economía e ata da nosa propia historia. Quérennos sumisos e malebles, para que obremos ó seu antollo, no seu beneficio, somos para eles, como o grupo de mulleres de Moolaade, un domino. Non atacan os nosos principios, os nosos ideais ou os nosos proxectos, contra os que non teñen argumentanción algunha, atacan a nosa identidade e personalidade colectiva, igual que aqueles homes facían con Colle Ardó -unha práctica, por certo, alarmantemente habitual na aréa política-.

Entre o grupo de mulleres sublevadas e as purificadoras hai unha característica común, o xénero, pero unha gran diferencia, o status alzanzado por unhas e outras. Outro tanto pasa entre o pobo galego e o BNG –ou mellor dito, a dirección do BNG-, coinciden plenamente na súa identidade, pero o BNG alcanzou recentemente un status privilexiado ó que non é doado renunciar e, para mantelo non dubidará en aliarse con PSOE ou PP -normalmente co primeiro, según eles diferente-, con aqueles que buscan a sumisión e manter o status quo que sobre este pobo ten os de alá. A dirección do BNG está formada, ó igual que o grupo das purificadoras, por un grupo de persoas enteiramente aliñadas, dispostas e sumisas ó seu lider, o que ninguén, ou moi poucos, se atreven a tusir. O líder corrixe abertamente manifestacións doutros membros do grupo, ainda que estas sexan fieis a ideoloxía do partido pero, iso sí, perxudiciais para o mantemento do seu status.

O pobo galego vive dende hai séculos estigmatizado, avergonzado da súa lengua -ata o punto de pulir o seu acento para que non se note a súa procedencia- e da súa cultura, sentíndose parte dunha rexión pobre, subsidiada, sen poder ou con escaso poder para influir na política estatal -froito dalgunha carambola-. Lémbrame moito ó grupo de mulleres, mulleres sen opinións, sen ideais, sen ambicións, sen autosuficiencia, mantidas polos homes de Alá; mulleres que sufren a súa dor en silencio.

O pobo galego, ó igual que fixeron as mulleres daquel poboado africano, ten que rebelarse contra as purificadoras, desarmalas a elas e, con elas, ó consello de anciáns. Agora xurde unha gran oportunidade no proceso de elaboración de candidaturas para o Parlamento galego, onde os nacionalistas deben optar entre mandar máis purificadoras ou mulleres rebeldes, integras e valentes. Compre que o pobo galego perda o medo, fale e que o faga como o facía noutras etapas non tan distantes, no que as purificadoras non tiñan tanto poder; fai falla por fin a esta mutilización á que nos están somentendo a moitos nacionalistas e, por engadido, a todo o pobo galego.

Moolaade

Esta é unha das secuencias máis brutais da película, na que a protagonista e mallada en público polo seu home, obrigado polo seu irmán maior e animado polo consello de anciáns e polo grupo de purificadoras.

iRead

Este vídeo forma parte dunha campaña publicitaria para o fomento da lectura: iRead, ou o que é o mesmo,euLeo.

Os novos xa non nos cren

Esté é o titular dunha nova que publica hoxe o diario El País. Non sei si estades ó tanto da violencia desatada en Grecia, uns din que a raiz da morte dun rapaz de 15 anos polo disparo dun policia. Eu non estou moi dacordo con esa tese. Estamos pasando por unha crise económica forte, que ameaza con empeorar –iso din os analistas económicos que antes non a viron chegar-, e este tipo de crises desatan violencia. Ultimamente son moitos politólogos os que se encargan de lembrarnos, cada día, as consecuencias políticas do crash do 29 sinalandoo como o detonante da Segunda Guerra Mundial. Esaxeran.

A crise económica global co conseguinte colapso de multitude de multinacionais, o continuo despedimento de traballadores, a perda dos aforros invertidos pola baixada das bolsas, para quen tiña cartos, a dificultade de acceder a créditos, para quen non os ten e os necesita, a falsedade contable das empresas -a inxeñeiría financieira, que lle chamaban antes-, as reduccións de salarios,… e a corrupción política, xeran desafección política e carraxe. A carrase é algo que tarde ou cedo acaba por emerxer na sociedade, e os cidadáns levamos moito tempo acumulándoa no noso foro interno, carraxe que os nosos dirixentes levan, tamén, moito tempo ignorando. Un exemplo, no ano 1980, o 13% dos enquisados pensaba que todos os partidos políticos eran iguais, e en 1992 esta porcentaxe era do 63%. Outro, no ano 1980, o 22% consideraba que os partidos só serven para dividir á xente, mentres que en 1992 esta cifra aumentara ó 41%. Non sei que se respondería hoxe en día a esas preguntas, pero seguro que seguiron a mesma tendencia.

Na noticia a que fago referencia o Rector da Universidade de Atenas sentencia: “Os novos xa non nos cren. Respetannos, ou tolerannos, pero xa non nos cren. Fixemoslles perder a esperanza no sistema”.

Noticias relacionadas:

A democracia é absolutamente nihilista

Centos de estudantes bloquean o centro de Atenas e enfróntanse a policía

A Voz… de Quen?

Nestes días La Voz de Galicia está realizando unha análise a fondo das consellerías dirixidas polo BNG. Onte tocóulle a Vicepresidencia da Igualde e o Benestar e o desenrolo da Lei de Dependencia en Galiza, hoxe a Consellaría Industria e os Megawatios postos en liza, mañá, xa veremos… Trátase dunha movilización sen precedentes dun diario, o coruñés, que se gaba de ser o único diario independente de Galiza. 

Non existe dúbida algunha que se trata dunha mensaxe politizada xa que estas críticas están circunscritas ó interés privado do editor, Santiago Rey Fernández-Latorre, moi anoxado trala saida a rúa do Xornal de Galicia. Disque agora haberá que repartir máis cachos da mesma torta, a publicidade institucional. Todo isto ocorre no peor momento tanto para uns, que sufren directamente os efectos da crise económica, coma para outros, que se atopan cunhas eleccións a volta da esquina. Non hai nada peor que unha crise económica para a liberdade de prensa.

Sen embargo, para gañar unhas eleccións necesítase, principalmente, unha boa xestión da imaxe e da mensaxe que os medios de comunicación de masas espallan polo país -neste eido as declaracións de Anxo Quintana non axudan moito- e ahí é onde saca vantaxe, polo momento, Santiago Rey, ó ser o editor do diario máis lido de Galiza, unha realidade que non vai cambiar nos vindeiros meses, nin sequera coa aparición do novo xornal. Isto pode supor unha desvantaxe pra os intereses do BNG ó atoparse nuha situación límite, a diferencia de La Voz.

Neste contexto, no que parece reconfigurarse o papel de dous dos actores máis importantes na area sociopolítica, partidos políticos e medios de comunicación, é cando máis queda de manifesto a complexa -e fráxil- relación que existe entre uns e outros. Por un lado, os partidos políticos, que sempre tentarán utilizar os medios como pezas da súa propaganda; polo outro, os medios de comunicación que, invertindo a situación, poden utilizar ós partidos para os seus propios intereses.

Noticias relacionadas:

La Voz é o xornal que máis crece…

A intención de voto do BNG cae 1,3 puntos en 5 meses

A prensa reclama axudas para superar o ‘crash’ publicitario