Máis datos sobre a “consulta” aos Axentes é Técnicos de Emprego de Galicia

A partir das 00.00 horas do vindeiro luns, 16 de agosto publicarei un post analizando máis a fondo o resultado desta “consulta“. O  post tratará de:

– O acollemento que isto tivo entre os axentes de emprego (aínda que tres persoas se ciscaron nos comentarios do artigo, en privado as críticas foron máis ben positivas).

– As intencións que se agochan detrás da resposta inquisidora da UPD Coordina Local II pedindo ignorar as críticas e censurar a información dos meus e-mails.

– A inexistencia dun colectivo forte entre técnicos e axentes de emprego, capaz de facer fronte aos bandazos políticos, que deixan espidos a moitos dos traballadores do sector (ao lograr o seu posto, precisamente por razóns políticas).

– A temporalidade, a precariedade, as diferencias salariais, o frraude de lei na contratación, a desviación de fondos públicos e moitas outras irregularidades as que se prestan institucións e persoal contratado.

Turismo responsable

Dende o meu punto de vista estes estes dous términos son contraditorios xa que xuntos convidan a confusión ao referirse a unha cousa cando realmente se trata doutra, máxime cando falamos de viaxar ás zonas do planeta máis necesitadas, como é o caso ao que me refiro nos artigos anteriores. Pensade, viaxeiros solidarios visitando e coñecendo pobos e culturas que pasan necesidades? Pódese desfrutar do tempo de lecer observando a penuria de outros?

Un viaxeiro é responsable cando comparte os seus coñecementos con persoas de outros lugares, de modo que contribúa ao seu desenvolvemento persoal, social, económico, tecnolóxico,… Sen embargo, o turismo responsable pretende evitar o ‘impacto negativo’ do viaxeiro sobre o medio. Quen decide o que é negativo para un pobo? Outro pobo? Iso si que sería un verdadeiro impacto negativo e iso é o que defenden moitas asociacións e ONG’s: a conservación do modo vida dos pobos indíxenas. E iso o que realmente queren? Ou é o que queremos nós para, simplemente, ir alí e contemplalos e logo ensinarlle as fotos as nosas amizades.

Amais, cando unha empresa comercializa este tipo de produto fano cun fin económico e, polo tanto, é seu deber é estar máis preocupado do que necesita e percibe o visitante que da realidade dos hospedes, porque estas empresas adquiren un compromiso cos seus clientes e, como en calquera outro negocio, terá que satisfacelos. Isto fai que a finalidade inicial, turismo responsable, se transforme noutra, responsabilidade sobre o turista.

O turismo responsable procura, mellor dito, predica, ademais do respecto medioambiental, o respecto cultural e social cara as sociedades de acollida. A pregunta é a seguinte: ese respecto sería distinto ao que calquera turista convencional “civilizado” tería na súa viaxe de vacacións? É máis, ese respecto, non sería o que debe rexer na nosa vida cotiá? Realmente, cal é a diferencia entre o turismo responsable e o convencional? Para min non se trata máis que do mesmo produto cunha marca diferente.

Altruismo ou negocio

Evo Morales dixo fai un tempo que “as ONG usan aos pobres para vivir ben”. Esta afirmación non é de todo certa, ao revés, as ONG’s realizan unha importante labor humanitaria tanto a nivel planetario como local, sen embargo, moitas veces, as excepcións non fan máis que confirmar aquela regra.
Vexamos as previsións das contas da asociación a que me refería no artigo anterior:

Orixe dos recursos

Euros

Recursos propios

69.900

Cotas

35.000

Doazóns

15.000

Inscripcións a cursos

11.300

Subvencións

167.520

Administración Central

25.000

Administración Autonómica

82.520

Administración Local

60.000

TOTAL

237.320

Destino dos recursos

Euros

Apoio a ONG do sur

55.000

Formación

6.500

Actividades e programas

60.820

Compras de comercio xusto

10.000

Administración

105.000

TOTAL

237.320

A priori todo normal, non?, mais si nos fixamos podemos decatarnos que se gasta máis na administración da propia organización (aproximadamente o 45% do orzamento) que nos fins para os que foi concibida (menos do 25% do orzamento). Tamén se pode observar que a suma de doazóns máis as cotas dos socios suman case tanto como o que envían ás ONG’s do sur. Alguén pode pensar, para que todo o demais?

Certamente, contar cunha directiva profesionalizada permitirá á asociación acceder a novos recursos ao ocuparse estas persoas á procura de axudas públicas, xestionar solicitudes, negociar con administracións, empresas, etc., desenvolver novos proxectos, estruturar unha entidade en continuo crecemento, seleccionar e contratar persoal e moitas outras tarefas que sen un equipo profesional sería moi difícil levar a cabo, pero tamén pode ser visto pola sociedade como un gasto superfluo ou excesivo, máxime si temos en conta a relación entre custo e obxectivos acadados.

Tamén se pode entender como unha desviación dos obxectivos fundamentais da asociación ao adicarse esta -e as persoas que a forman-, pola súa necesidade de expandirse para sobrevivir, a crear novos proxectos (neste caso plantexábasenos a posibilidade de por en marcha unha axencia de turismo responsable) cada vez menos altruístas e con máis vocación de xerar beneficios.

Solidariedade competitiva

Pódese ser solidarios e competitivos a un tempo? Competir e compartir son términos contraditorios, sen embargo, os movementos sociais que nun principio nacen cun obxectivo solidario acaban converténdose en organizacións que compiten “a cara de can” coas súas semellantes.

Hai uns meses, unha asociación sen ánimo de lucro radicada en Barcelona, pedíanos a un grupo de persoas que realizásemos unha serie de informes co obxectivo de elaborar un plan estratéxico para os vindeiros oito anos. Esta asociación adícase sensibilizar e formar aos cidadáns sobre a desigualdade entre os países do Norte e do Sur e as súas causas e promover actuacións persoais e colectivas que fomenten unhas relacións entre eses países máis solidarias.

Como este traballo foi realizado en grupo non o podo publicar aquí na súa integridade, si algunhas das achegas persoais ao debate previo que, xa que me tocou abrilo, fíxeno cunha análise externa –análise das cinco forzas de Porter– sobre o movemento asociativo, dun xeito un tanto controvertido, para así provocar a interacción:

A rivalidade entre os competidores existentes:

No entorno dos movementos sociais non existe rivalidade entre diferentes movementos, cando menos entre aqueles que perseguen os mesmos fins (outra cousa é que os seus fins sexan contraditorios, como sería o suposto dos movementos xenófobos respecto a outros movementos de carácter étnico). Si sucede o fenómeno contrario, isto é, colaboración entre movementos (en forma de federacións ou confederacións).

A posibilidade de entrada de novos competidores:

Non existen grandes barreiras de entrada para ser solidarios ou crear unha entidade solidaria. A maior dificultade radica na obtención de fondos para lograr grandes obxectivos e/ou ter unha gran estrutura, necesaria para obxectivos moi ambiciosos. Para iso a ferramenta máis importante de toda asociación está no esforzo colectivo e altruísta dos seus socios que, amais, servirá para xerar confianza ante potenciais doadores e ante as institucións, públicas e privadas, das cales recibirán axudas e subvencións.

A ameaza de produtos substitutivos:

A solidariedade non ten produtos substitutivos senón complementarios. Os produtos que unha entidade solidaria poida por á venda son exclusivos en canto ao fin que a súa venda persegue. Así, unha persoa poderá pertencer ou comprar a nosa asociación, que colabora con persoas do sur, pero tamén poderían pertencer ou comprar a unha asociación feminista, pacifista, ecoloxista,… ou incluso a outra ou outras da mesma temática.

O poder de negociación dos compradores:

As asociacións son entidades sen ánimo de lucro, de modo que cando venden algo non existe marxe de beneficio senón marxe de solidariedade e este dependerá da solidariedade de cada cliente.

O poder de negociación dos provedores:

O mesmo sucederá cos provedores, aos cales as entidades sen ánimo de lucro tamén deben ‘sacarlle’ ese marxe de solidariedade. Con estes tamén é importante manter unha boa relación para facelos futuros colaboradores ou doadores da entidade. Por outra parte, entre os provedores, darase preferencia a aqueles que pertenzan ao movemento asociativo ou a sectores cuxa causa defende a entidade, neste caso produtos orixinarios do sur.

Unha asociación non é allea á necesidade de recursos para subsistir, ao igual que calquera empresa, e posto que estes veñen de xeito especial das administracións públicas (no suposto analizado proviñan nun 70% da administración local. Ver) vense na obriga de competir entre elas polo reparto deses fondos, na maioría dos casos por concorrencia competitiva, noutros mediante a sinatura de convenios. En calquera dos casos, posto que estes fondos son limitados, a rivalidade será maior a medida que o numero de entidades beneficiarias creza. Por iso resulta difícil convencer a alguén da bonanza competitiva entre distintas asociacións.

No suposto analizado existía un grande desequilibrio entre as diferentes organizacións (internacionais, estatais, locais,…), situación que se repite en maior ou menor medida noutros sectores dos movementos sociais, onde unhas entidades sobresaen sobre as outras, acaparando máis fondos, xa sexa pola súa propia repercusión social, a diferenciación de actividades que realizan ou servizos que prestan, a consolidación de persoal laboral, ou os intereses estratéxicos, propios e de terceiros, entre outros motivos.

A figura dos provedores e compradores tamén é controvertida pola mesma razón, posto que en moitos casos quen ocupa esta posición son as administración públicas. Nestes casos, é evidente, o poder de negociación moi reducido, dependendo da presión social que poida exercer e, polo tanto, do tamaño da asociación.

Por suposto, ao igual que sucede coas empresas, a afinidade política é un valor determinante para a obtención de axudas e subvencións ou para establecer relacións de colaboración coas administracións.

Crise e transformación dos partidos políticos

Os partidos políticos recibiron, dende sempre, abundantes críticas procedentes de tódolos horizontes ideolóxicos. Reprochóuselles que son un factor de división social ou de clase, e acúsaselles de constituír instrumentos de opresión do individuo. Máis recentemente, denúnciase que os partidos –obsesionados polos procesos electorais– amósanse incapaces ou pouco eficientes para a elaboración de políticas públicas que respondan ás verdadeiras necesidades da cidadanía, mudando a súa natureza orixinaria, deixando de ser organizacións sociais con un interese prioritario cara os seus afiliados para adquirir trazas propias das institucións políticas.

O BNG non é alleo esta transformación xa que tamén reorientou as súas actividades e preocupacións en consonancia co papel que xoga nas distintas institucións públicas. Estas funcións -claramente representativas- resúmense, de xeito efectivo, en dúas:

  1. Formar e proporcionar elites políticas para loitar polo poder.
  2. Ocupar o goberno no caso de gañar ou pasar a oposición no caso de perder.

A tendencia irrefreable das organizacións cara o elitismo, a menor dependencia das súas bases para sobrevivir economicamente, a falla de identificación entre clases sociais e un partido político concreto e a influencia dos avances tecnolóxicos nunhas organizacións, como os partidos, que dependen da comunicación social, explica que os partidos perdan militancia e/ou sexa menos activa e, sobre todo, que perdan crédito ante a opinión pública fronte ó papel dos outros actores colectivos: grupos de interese, organizacións non gobernamentais, medios de comunicación, etc.

Os partidos que sucumbiron estas novas esixencias son os partidos de electores (denomidados por Otto Kircheimer en 1966 como catch-all parties, literalmente “partidos que buscan atrapalo todo”) e que responden as seguintes características:

  1. Non se dirixen a un electorado concreto
  2. Programas políticos pouco definidos
  3. Carencia dunha estrutura organizativa orientada cara a militancia
  4. Reprodución de estruturas burocráticas dos partidos de masas para a selección de candidatos
  5. Buscar ter un líder que os identifique con claridade ante a sociedade -xa que o programa non o fai- e monopolice a súa imaxe pública.

Estas características lembran moito ó BNG que perdeu as eleccións o pasado 1 de marzo e que, algúns sectores da organización, queren manter cara o futuro. Dos seus perigos xa advertira nun artigo pasado: para todos. A adopción deste sistema tamén levou a perda de receptividade sen gañar nada en control.

Pérdese receptividade, primeiro, porque o partido non se concentra en artellar e defender unhas peticións concretas, senón en propor uns programas amplos, moitas veces abstractos, difundidos a través dos mass media e, segundo, porque viven máis pendentes das enquisas e estudos de opinión que da súa militancia. Pérdese en control xa que, ó ser cada vez menos receptivos cas demandas dos seus afiliados, redúcese a transparencia e aumenta a corrupción.

Tamén compre recoñecer o efecto negativo da excesiva presencia que ten os partidos que, ó ocupar case en exclusiva o escenario político-institucional, dificultan, nalgunhas ocasións, a comunicación entre a sociedade e o goberno, en lugar de facilitala. En Galiza sobran exemplos: CIG, SLG, GNSN, FSGal,… O BNG non pode aspirar a  monopolizar a interlocución de tódolos sectores do nacionalismo galego.

O BNG ten o deber de reformar algúns dos aspectos desviados do seu funcionamento interno e facerse, así, máis permeable ós cambios sociais e xeracionais xa que, hoxe en día, ábrense novos espazos de debate político e de intervención social, aproveitando as novas condicións sociais e tecnolóxicas, que permiten unha participación máis activa da militancia. Con este obxectivo, e como ven suxerindo a ciencia política ós partidos, compre por en marcha iniciativas para limitar os mandatos dos cargos a dirixentes, como xa se fixo noutras etapas, facilitar a participación dos simpatizantes na súa designación, facer máis transparente o financiamento,…

Chegados esta encrucillada, é lícito preguntarse si pasou xa o seu momento e si hai algunha alternativa ós partidos, sen embargo, a mellor alternativa ós partidos na súa condición actual non pode ser a súa eliminación, senón que debe ser a súa transformación. O BNG contou historicamente cun sistema asemblear directo, participativo, moi efectivo de cara a sociedade. Os cambios introducidos nos derradeiros anos non demostraron vantaxe algunha na implantación do nacionalismo nesa mesma sociedade, máis ben todo o contrario. Por iso, unha sociedade como a nosa, na actualidade moito máis complexa e con demandas máis diversificadas que dificultan a formulación dun discurso global propio dun partido de masas, continúase reclamando a presenza de mediadores entre sociedade e institucións que –sen ter a exclusiva desta mediación– articulen algunhas das grandes propostas de carácter integrador. Esa é tarefa que desenrolou o BNG nos seus primeiros vinte anos de historia e a que ten que volver no futuro. De aí a necesidade refundación.

Actualización do 22 de maio: a opinión de Iñaki Gabilondo sobre a crise social dos partidos políticos.

A Crise Financeira Global.

Globalización: defensores e críticos. A Crise Financeira Global.

O debate da globalización trata, en realidade, sobre as vantaxes ou desvantaxes da implantación das políticas económicas neoliberais a escala mundial, coincidindo a súa vez, co clásico debate entre dereitas -a favor da globalización- e esquerdas -en contra-. Estas novas políticas promoven a desregulación (o termo máis correcto sería re-regulación, xa que o que se fai e unha regulación a medida das multinacionais, non unha eliminación daquela) dos mercados internacionais para permitir o trafico de mercancías e empresas –non de persoas- con total liberdade polos diferentes países do mundo. Para Manuel Castells [1] “a interdependencia dos mercados financeiros é a expresión máis determinante da globalización, permitida polas novas tecnoloxías da comunicación e favorecida pola desregulación e a liberalización dos mercados”. A crise financeira que afecta o mundo na actualidade está directamente relacionada coa globalización da economía.

A orixe do problema

A orixe desta crise está en EEUU. Alí, os bancos, que ven reducido o seu negocio pola caída de tipos de xuro, o pasar nun período moi corto do 6.5% ó 1%, deciden dar préstamos máis arriscados polos que cobrar máis xuros. Os beneficiarios deste tipo de préstamos van ser os NINJA (no income, no job, no assets; ou sexa, persoas sen ingresos fixos, sen emprego fixo, sen propiedades) [2]. Estas persoas ían ser beneficiarios de hipotecas por encima do valor das suas casas porque “os bancos pensaron que o perigo quedaba mitigado pol feito de que o prezo das súas vivendas estaba subindo: si algún día teñen problemas, pensaron, as familias poderán vender a casa a un prezo superior ó da hipoteca, o que lles permitirá devolver o diñeiro” [3]. Os bancos concederon tantas hipotecas que o seu número chegou a alcanzar o límite estipulado pola convención de Basilea, que restrinxe os créditos concedidos a unha determinada proporción do seu capital. Para solucionar esta situación os bancos crean uns fondos de inversión -solución permitida pola regulación de Basilea- que comprarán os seus propios créditos, estes empaquetarannos -tecnicamente: titularizarannos- xuntando nun mesmo paquete hipotecas prime (as boas) e subprime (as hipotecas lixo), para logo vendelas a outros inversores por todo o mundo como produtos seguros e altamente rendibles, produtos que, previamente, obtiveran ratios de calificación elevados polas Axencias de Rating. O problema chegou cando o prezo de la vivenda, de forma inesperada, empezou a caer, e o titular dunha hipoteca encontrouse ante a disxuntiva de ter que pagar unha hipoteca de 100.000 dólares para quedarse cunha casa que vale 60.000 ou deixar de pagar a hipoteca e devolver a casa ó banco. A decisión habitual dos NINJA foi esta última disparando os índices de morosidade entre os posuidores de hipotecas subprime. Os activos que contiñan este tipo de hipotecas foron declarados tóxicos pero cambiaron de mans tantas veces que ninguén sabía cantos habían no mercado ni quen os tiña, de modo que as entidades financeiras empezaron a desconfiar unhas das outras, deixando de prestarse diñeiro entre elas. Isto provocou a repentina subida dos índices interbancarios, en Europa o Euribor, que son a referencia para a actualización de xuros hipotecarios, o cal repercutirá nas familias ó aumentar a cota mensual da sua hipoteca e, por conseguinte, o aumento da morosidade entre os titulares de hipotecas prime en todo o mundo. É así como a ambición duns bancos estadounidenses acabou nunha crise de dimensión mundial.

Defensores y críticos

Os axentes defensores dunha e outra posición obedecen a identidades moi diferenciadas. Os que defenden a globalización solen ser institucións internacionais patrocinadas polos estados máis poderosos do planeta, como o Banco Mundial (BM), a Organización Mundial do Comercio (OMC) ou o Fondo Monetario Internacional (FMI), partidos políticos de dereitas ou fundacións ligadas a estes -por exemplo, FAES, estreitamente ligada ó PP- e as grandes multinacionais; mentres que os que se posicionan en contra solen ser os novos movementos sociais constituídos en forma de organizacións non gobernamentais ou asociacións, xeralmente de carácter local e/ou temático, cuxos recursos son aportados polos membros do grupo, persoas individuais. Mentres que os que se mostran a favor da globalización forman un conxunto de actores homoxéneo con vocación internacional, aqueles que están en contra son unha diversidade de movementos que defenden intereses variados -económicos, climáticos, biolóxicos, pacifistas, feministas, etc.- unhas veces con carácter local e, outras, internacional. Entre os movementos máis representativos pódese citar Acción Global dos Pobos, ATTAC, Fitty Years is Enough, Marcha Mundial das Mulleres, Black Bloc o Anticapitalista Bloc. Moitos destes movementos estanse unindo actualmente entorno ó Foro Social Mundial. En Galicia celebrouse recentemente, días 5, 6 e 7 de decembro, o I Foro Social Galego (FSGal).

A FAES cre na liberdade económica e defende a propiedade privada, a economía de mercado e o libre comercio como elementos indisociables da liberdade e motores de prosperidade e progreso. José María Aznar, na clausura do Curso FAES 2007 dicía: “aquí defendeuse unha economía aberta nunha España aberta. Reclamáronse leis claras, sinxelas e iguais para todos. Denunciáronse arbitrariedades que tanto danaron a competencia e tanto crédito restaron a España no exterior” [4]. Defende o Pte. da FAES no seu discurso a política económica liberal do seu goberno, unha política aberta ó mundo, privatizadora e re-regularizada contrapóndoa coas políticas que o precederon, segundo el, máis cerradas, dominadas pola empresa pública e intervencionista na privada.

A pesar da súa marcada ideoloxía liberal, a FAES recoñece que as medidas intervencionistas realizadas por distintos gobernos son necesarias para evitar o colapso financeiro, se ben advirte ós goberno sobre os perigos de tratar de dirixir a política inversora dos bancos; “son os bancos os que se dedican a prestar e os que o saben facer mellor” conclúe [5]. Non se advirte nos traballos que puiden ler crítica algunha ó sistema regulatorio dos diferentes estados.

Para o FSGal [6] a orixe da actual crise é a regulación neoliberal dominante no mundo, un sistema que impulsa a concentración de riqueza nas mans dunha minoría de persoas, en detrimento das retribucións dos traballadores; un sistema que rebaixa o poder adquisitivo dos traballadores o mesmo tempo que trata de manter o consumo mediante un endebedamento continuado no tempo. Consideran que fronte ó discurso ideolóxico do neoliberalismo “existen alternativas posibles, alternativas elaboradas dende unha teoría democrática e socialista que aposte polo progreso social, a soberanía dos pobos e a defensa ecolóxica da natureza”.

Entre os pensadores que se posicionan a favor ou en contra da globalización financeira ou, dicho doutro modo, os que se amosan a favor ou en contra dunha regulación máis ou menos estrita para os operadores internacionais dos mercados financeiros encóntranse Xavier Sala i Martín [7] e Paul Krugman [8], este último premio Nobel de Economía de 2008.

X. Sala i Martín alerta sobre os perigos das intervencións que os estados están realizando para salvar a actual crise financeira. Defende que xa existía unha regulación suficiente para evitala á vez que admite a existencia dunha regulación financeira, en referencia a Convención de Basilea, que permite a práctica da enxeñería financeira por estas entidades; aquí encontro certa incoherencia no seu discurso: ou existe unha regulación restritiva -non aplicada polas administracións- ou existe una permisiva; as dúas á vez non ten sentido. O autor pon de manifesto as virtudes do actual sistema regulatorio en EEUU fronte ás restricións existentes en España para levar a cabo inversións máis arriscadas. Fala dos fondos de capital risco que, a diferenza dos fondos que contiñan hipotecas lixo, si se sabe o que contén, son transparentes, e os que inverten neles son coñecedores do risco ó que se están expondo. O colapso dun destes fondos xamais afectaría á confianza entre entidades financeiras. Sen embargo, non se pode dicir o mesmo dos fondos que deron orixe esta crise, pois ninguén coñecía en realidade lo que contiñan, é máis, as hipotecas –prime e subprimeeran “empaquetas” en paquetes que se fan chamar MBS (Mortgage Backed Securities, ou sexa, Obrigacións garantizadas por hipotecas) […] rebautizados como CDO (Collateralized Debt Obligations, Obrigacións de Débeda Colateralizada), como se lles podía dar outro nome exótico [9]. Este engano deu orixe á desconfianza entre entidades financeiras, freando o negocio interbancario e, posteriormente colapsando o mercado financeiro.

Paul Krugman, ó igual que X. Sala i Martí, realiza una mirada retrospectiva para sinalar a orixe desta crise; apuntando directamente á crise das puntocom, intre no que debería terse regulado un sistema financeiro que empezaba a dar mostras de fraxilidade en lugar de optar por solucións a curto prazo. P. Krugman acusa ós dirixentes políticos de estar excesivamente preocupados por sair desta crise ó mesmo tempo que intúe que, unha vez superada, todos -políticos, economistas, inversores,…- estarán demasiado eufóricos para acordarse de adoptar medidas para evitar a seguinte crise, como xa pasara no pasado. Considera que é agora, cando hai que dar os primeiros pasos para evitar novas turbulencias financeiras. O que se deduce das palabras do Nobel é que ós reguladores dos mercados lles interesa esta flutuación dos mercados, pois non amosan o máis mínimo interés en crear un novo marco regulatorio.

“…chegamos á convición de que hoxe máis que nunca hai que “virar a mesa”, darlle a volta ao taboleiro, porque levamos moitos anos soportando burbullas e burbullas que ao final o único que xeran é o enriquecemento dunha fracción moi pequena da poboación e un distanciamento cada vez maior dos dous polos da poboación, dos ricos e dos pobres” [10].

[1] El País, Manuel Castells, 24/07/2001, Globalización e antiglobalización.
[2] Leopoldo Abadía, A Crise Ninja, 2008
[3] La Vanguardia, Xavier Sala i Martí, 13/10/2008, Crise (1): que pasou.
[4] FAES,Intervención de José María Aznar no Campus FAES 2007
[5] FAES, A crise financeira: orixes e solucións, octubre 2008.
[6] FSGal, Alfredo I. Diéguez, O neoliberalismo ten alternativas.
[7] La Vanguardia, X. Salas i Martín, 17/11/2008, Crise (3): neointervencionismo
[8] El País, Paul Krugman, 30/11/2008, Para que non esquezamos
[9] Leopoldo Abadía, A crise Ninja, 2008
[10] Xavier Vence, A crise do sistema neoliberal, 2008

La Crisis Financiera Global.

Globalización: defensores y críticos. La Crisis Financiera Global.

El debate de la globalización trata, en realidad, sobre las ventajas o desventajas de la implantación de las políticas económicas neoliberales a escala mundial, coincidiendo a su vez, con el clásico debate entre derechas -a favor de la globalización- e izquierdas -en contra-. Estas nuevas políticas promueven la desregulación (el término más correcto sería re-regulación) de los mercados internacionales para permitir el trafico de mercancías y empresas con libertad por los diferentes países del mundo. Para Manuel Castells “la interdependencia de los mercados financieros es la expresión más determinante de la globalización, permitida por las nuevas tecnologías de la comunicación y favorecida por la desregulación y liberalización de los mercados”. La crisis financiera que afecta al mundo en la actualidad está directamente relacionada con la globalización de la economía.

El Origen del problema.

El origen de ésta crisis está en EEUU. Allí, los bancos, que ven reducido su negocio por la caída de tipos de interés, al pasar en un período muy corto del 6.5% al 1%, deciden dar préstamos más arriesgados por los que cobrar más intereses. Los beneficiarios de este tipo de préstamos van a ser los NINJA (no income, no job, no assets; o sea, personas sin ingresos fijos, sin empleo fijo, sin propiedades) . Estas personas iban a ser beneficiarios de hipotecas por encima del valor de sus casas porque “lo bancos pensaron que el peligro quedaba mitigado por el hecho de que el precio de sus viviendas estaba subiendo: si algún día tienen problemas, pensaron, las familias podrán vender la casa a un precio superior al de la hipoteca, lo que les permitirá devolver el dinero” . Los bancos concedieron tantas hipotecas que su número llegó a alcanza el límite estipulado por la convención de Basilea, que restringe los créditos concedidos a una determinada proporción de su capital. Para solventar esta situación los bancos crean unos fondos de inversión -solución permitida por la regulación de Basilea- que comprarán sus propios créditos, estos los empaquetarán -técnicamente: titularizarán- juntando en un mismo paquete hipotecas prime (las buenas) y subprime (las hipotecas basura), para luego venderlas a inversores por todo el mundo como productos seguros y altamente rentables, productos que, previamente, habían obtenido ratios de calificación elevados por las Agencias de Rating. El problema llegó cuando el precio de la vivienda, de forma inesperada, empezó a caer, y el titular de una hipoteca se encontró ante la disyuntiva de tener que pagar una hipoteca de 100.000 dólares para quedarse con una casa que vale 60.000 o dejar de pagar la hipoteca y devolver la casa al banco. La decisión habitual de los NINJA fue ésta última disparando los índices de morosidad entre los tenedores de hipotecas subprime. Los activos que contenía este tipo de hipotecas fueron declarados tóxicos. Estos activos habían cambiado de manos tantas veces que no se sabía cuantos existían en el mercado ni quien los tenía, de modo que las entidades financieras empezaron a desconfiar unas de otras, dejando de prestarse dinero entre ellas. Esto provocó la repentina subida de los índices interbancarios, en Europa el Euribor, que son la referencia para la actualización de intereses hipotecarios, lo cual repercutirá en las familias al aumentar la cuota mensual de su hipoteca y, por consiguiente, el aumento de la morosidad entre los titulares de hipotecas prime en todo el mundo. Es así como la ambición de unos bancos estadounidenses acabó en una crisis de tamaño mundial.

Defensores y críticos.

Los agentes defensores de una y otra posición obedecen a identidades muy diferenciadas. Quienes defienden la globalización suelen ser instituciones internacionales patrocinadas por los estados más poderosos del planeta, como el Banco Mundial (BM), la Organización Mundial del Comercio (OMC) o el Fondo Monetario Internacional (FMI), partidos políticos de derechas o fundaciones ligadas a estos -por ejemplo, FAES, estrechamente ligada al PP- y las grandes multinacionales; mientras que quienes se posicionan en contra suelen ser los nuevos movimientos sociales constituidos en forma de organizaciones no gubernamentales o asociaciones, generalmente de carácter local y/o temático, cuyos recursos son aportados por los miembros del grupo, personas individuales. Mientras que quienes se muestran a favor de la globalización forman un conjunto de actores homogéneo con vocación internacional, quienes están en contra son una diversidad de movimientos que defienden intereses variados -económicos, climáticos, biológicos, pacifistas, feministas, etc.- unas veces con carácter local y, otras, internacional. Entre los movimientos más representativos se puede citar Acción Global de los Pueblos, ATTAC, Fitty Years is Enough, Marcha Mundial de Mujeres, Black Bloc o Anticapitalista Bloc. Muchos de estos movimientos se están uniendo actualmente entorno al Foro Social Mundial. En Galicia se celebró recientemente, días 5, 6 y 7 de cidiembre, el I Foro Social Galego (FSGal).

FAES cree en la libertad económica y defiende la propiedad privada, la economía de mercado y el libre comercio como elementos indisociables de la libertad y motores de prosperidad y progreso. José María Aznar, en la clausura del Curso FAES 2007 decía: “Aquí se ha defendido una economía abierta en una España abierta. Se han reclamado leyes claras, sencillas e iguales para todos. Se han denunciado arbitrariedades que tanto han dañado la competencia y tanto crédito han restado a España en el exterior” . Defiende el Pte. de la FAES en su discurso la política económica liberal de su gobierno, una política abierta al mundo, privatizadora y re-regularizada contraponiéndola con las políticas que le precedieron, según él, más cerradas, dominada por la empresa pública e intervencionista en la privada.

A pesar de su marcada ideología liberal, la FAES reconoce que las medidas intervencionistas realizadas por distintos gobiernos son necesarias para evitar el desplome financiero, si bien advierte al gobierno sobre los peligros de tratar de dirigir la política inversora de los bancos; “son los bancos los que se dedican a prestar y los que lo saben hacer mejor” concluye . No se advierte en los textos que he podido leer crítica alguna al sistema regulatorio de los diferentes estados.

Para el FSGal el origen de la actual crisis es la regulación neoliberal dominante en el mundo, un sistema que impulsa la concentración de riqueza en las manos de una minoría de personas, en detrimento de las retribuciones de los trabajadores; un sistema que rebaja el poder adquisitivo de los trabajadores al mismo tiempo que trata de mantener el consumo mediante un endeudamiento continuado en el tiempo. Consideran que frente al discurso ideológico del neoliberalismo “existen alternativas posibles, alternativas elaboradas dende una teoría democrática y socialista que apueste por el progreso social, la soberanía de los pueblos y la defensa ecológica de la naturaleza”.

Entre los pensadores que se posicionan a favor o en contra de la globalización financiera o, dicho de otro modo, se muestran a favor o en contra de una regulación más o menos estricta para los operadores internacionales de los mercados financieros se encuentra Xavier Sala i Martín y Paul Krugman , éste último premio Nobel de Economía de 2008.

X. Sala i Martín alerta sobre los peligros de las intervenciones que los estados están realizando para salvar la actual crisis financiera. Defiende que ya existe una regulación suficiente para haberla evitado a la vez que admite la existencia de una regulación financiera, basada en la convención de Basilea que permite la práctica de la ingeniería financiera por estas entidades; aquí encuentro cierta incoherente en su discurso: o existe una regulación restrictiva -no aplicada por las administraciones- o existe una permisiva; las dos a la vez no tiene sentido. El autor pone de manifiesto las virtudes del actual sistema regulatorio en EEUU frente a las restricciones existentes en España para llevar a cabo inversiones más arriesgadas. Habla de los fondos de capital riesgo que, a diferencia de los fondos que contenían hipotecas basura, si se sabe que contienen, son transparentes, y quienes invierten en ellos son conocedores del riesgo al que se están exponiendo. El colapso de uno de estos fondos jamás afectaría a la confianza entre entidades financieras. Sin embargo no se puede decir lo mismo de los fondos que dieron origen a esta crisis, pues nadie conocía en realidad lo que contenían, es más, las hipotecas -prime y subprime- eran “empaquetas” en paquetes que se llaman MBS (Mortgage Backed Securities, o sea, Obligaciones garantizadas por hipotecas) […] rebautizados como CDO (Collateralized Debt Obligations, Obligaciones de Deuda Colateralizada), como se les podía haber dado otro nombre exótico. . Este engaño dio origen a la desconfianza entre entidades financieras, frenando el intercambio interbancario y, posteriormente colapsando el mercado financiero.

Paul Krugman, al igual que X. Sala i Martí, hace una mirada retrospectiva para señalar el origen de la actual crisis; apuntando a la crisis de las puntocom, momento en que debería haberse regulado un sistema financiero que empezaba a dar muestras de fragilidad en lugar de optar por soluciones a corto plazo. P. Krugman acusa a los dirigentes políticos de estar excesivamente preocupados por salir de ésta crisis a la vez que intuye que, una vez superada, todos -políticos, economistas, inversores,…- estarán demasiado eufóricos para acordarse de adoptar medidas para evitar la siguiente crisis, como ya pasara en el pasado. Considera que es ahora, cuando hay que dar los primeros pasos para evitar nuevas turbulencias financieras. Lo que se deduce de sus palabras del Nobel es que a los reguladores de los mercados les interesa esta fluctuación de los mercados, pues no muestran el más mínimo interés en crear un nuevo marco regulatorio.