política nacional
Traxicomedia
Si como afirmaba Horace Walpole “a vida é unha comedia para os que pensan e unha traxedia para os que senten”, o nacionalismo, como ideoloxía e movemento social e político que mistura pensamento e sentimento, debe ser unha traxicomedia.
Resulta cómico ver como logo de cada tropezón electoral a dirección do BNG atopa sempre un factor externo sobre o que fundamentar ese resultado: a prensa, un atentado, a españolización da política galega, a vulnerabilidade ideolóxica das súas bases, o poder económico da dereita,… Escusas que poden valer para conformar a razón de moitos votantes e militantes mais, si “todos nós temos dúas mentes, unha mente que pensa e outra que sente” como suxire Daniel Goleman, tamén será preciso darlle o seu a esta outra parte do noso ser.
Esta falta de respostas, debida a interrupción das conexións existentes entre os órganos de dirección do BNG e a base social do nacionalismo, provoca unha asombrosa ineptitude para calibrar o significado emocional dos acontecementos (insisto, non debemos esquecer que o nacionalismo ten unha dose moi importante de sentimento co que xogan -ou no que furgan- os movementos nacionalistas), producindo dentro da organización un mal endémico que lle fai perder a capacidade de conectarse coa sociedade dun xeito fluído e saudable. É o que en psicoloxía se chama “cegueira afectiva”. Esta é a parte tráxica do nacionalismo galego.
A utilización do pobo como instrumento lexitimador da corrupción política
Hai uns días Julio Anguita dicía que a corrupción política é o resultado “dunha época na que o enriquecemento fácil víase como algo normal”, situación na que “os cidadáns son corresponsables” porque, en moitos casos, “apoiaron e votaron a políticos corruptos”. Isto sucede porque, afirma o ex dirixente de IU, “hai unha parte da cidadanía que vive desta conduta dos políticos para xustificar a súa propia falta de ética”.
Imos ver uns exemplos: a semana pasada Mariano Rajoy rexeitou a dimisión de Federico Trillo porque, di o mandatario popular, logo do accidente do Yakovlev 42, o pobo volveu a depositar a súa confianza no político almeriense, non nunha, senón en dúas ocasións.
Hoxe podemos ver a Francisco Camps afanado na campaña do PP na comunidade valenciana, como si a trama corrupta do caso Gürtell non fose con el, pese a estar imputado. Busca nas urnas unha absolución que pode que non atope nos tribunais. Ten todo o apoio do presidente do seu partido e, como non, da súa base social.
Pero non fai falla ir tan lonxe, na Deputación de Ourense, presidida por José Luis Baltar, e en moitos concellos desta provincia –como o meu– a corrupción política está a orde do día, sen embargo, eleccións tras eleccións eses responsables políticos son ratificados pola maioría dos cidadáns.
Son os mesmos cidadáns que logo esixirán legalidade, decencia, integridade, honestidade, transparencia,… non o partido político que eles apoian, senón a tódolos demais. Pedirlle eses valores ós membros do seu propio partido sería como pedilos para si mesmos e, sabedores de que non os reúnen, calan, miran para o de enfronte e acúsano.
A corrupción política dos nosos dirixentes non é máis que o reflexo da propia corrupción do pobo, un pobo decidido a apoiar a un ou a outro partido a espera dalgún beneficio individual (emprego, axudas, permisos,… poder). Vivimos nunha sociedade que non vota por ideoloxía senón por interese. A desidealización dos partidos a que fan referencia numerosos politólogos obedece a tendencia marcada pola propia sociedade, por iso tampouco é moi acertado falar de corrupción política, máis ben habería que falar de corrupción social ou socialización da corrupción. A xente non quere vivir mellor, quere farolas!
Mais, hai esperanza para esta sociedade? Si a hai, esa esperanza está precisamente nos desaliendos, nos desafectados, está fora dos partidos, nese grupo de xente que ten o poder de cambiar o status político dominante a nada que se organicen e decidan actuar activamente na area política. Os dirixentes actuais son sabedores desta circunstancia, por iso adican boa parte dos seus recursos en resaltar as súas diferencias, para que nunca teñan a tentación de fornecer unha alianza que remate co seu dominio. Refírome, como non, os Novos Movementos Sociais.
Europa e a lingua
Vimos de vivir unha xornada de exaltación da lingua, no día das Letras Galegas, na que o pobo galego manifestou os seus desexos de igualdade de dereitos para a lingua galega fronte o apartheih que promove o actual goberno dende a Xunta. Agora é o momento de pasar do dito ó feito e pórse a defender a lingua dende unha institución, a europea, que ten feito polas linguas das pequenas nacións, como a nosa, máis que o propio estado ó que pertencemos.
A futura Unión Europea composta polos vintesete Estados membros, os países candidatos (Croacia, Turquía,…) e a comunidade turcochipriota forman unha colectividade de máis de trescentas rexións, con sesenta comunidades lingüísticas e uns corenta millóns de falantes das preto de corenta linguas consideradas rexionais ou minoritarias. Na actualidade son vintetrés as linguas oficiais máis a Unión Europea aplica os principios de diversidade lingüística e de non discriminación por razón de lingua (artigos 21 e 22 da Carta dos Dereitos Fundamentais da UE) non só a estas senón tamén as linguas rexionais ou minoritarias faladas por diversos grupos de poboación, permitindo o seu uso nas institucións europeas, feito que ata hoxe se nos ten negado nas institucións españolas.
Tamén é certo que todos estes datos apuntan a unha dobre problemática. Por un lado, subliñan a necesidade de considerar a diversidade cultural que atesoura Europa. A UE non se pode converter nunha nova ferramenta de imposición cultural sobre as minorías. Polo tanto, será necesario crear os instrumentos precisos para respectar esta realidade e permitir que se manifeste tamén no enramado institucional europeo. Neste sentido, por exemplo, é imprescindible que tódalas linguas recoñecidas como oficiais nalgún territorio dos países membros poidan ser tamén lingua oficial da UE, para que as dimensións dos países non xeren inxustizas, e posiblemente tamén sería necesario reformar o Consello das Rexións, actualmente cun papel moi secundario.
Por outro lado, hai que garantir a eficiencia das institucións que non se poden ver paralizadas pola variedade lingüística europea. Unha posible solución podería consistir en distinguir entre linguas oficiais e linguas de traballo, e limitar moito estas últimas. Hai quen propuxo que soamente se recoñezan seis linguas de traballo, das cales dúas poderían ser romances, dúas saxonas e dúas eslavas.
Forma parte da política da UE protexer e fomentar o respecto, a apertura e a tolerancia cultural e lingüística. Conforme o Tratado de Lisboa, asinado en decembro de 2007, a UE debe respectar a riqueza da súa diversidade cultural e lingüística e velar pola conservación e o desenrolo do patrimonio cultural europeo. Para que a Unión Europea non se converta nun crisol redutor das diferencias, senón un espazo que aprecie a diversidade como fonte de riqueza é preciso que as forzas políticas minoritarias máis identificadas con estas culturas, as forzas nacionalistas, gañen máis representatividade na eurocámara para frear iniciativas como a recentemente presentada polo PP na que lle pedía ós Estados membros da Unión Europea que garantisen o dereito dos pais a escoller a lingua na que se educa ós seus fillos.
O discurso incoherente de Aymerich
Berraba Carlos Aymerich na derradeira ANE: “valeu de algo chegar a acordos para a Executiva Nacional no pasado?” e contestaban algúns dos seus seareiros: “NOOON!” para acabar dicindo que toda a militancia debería acatar a decisión das urnas.
Rachar tradicións, como a de pactar a Executiva Nacional, non é unha labor doada nin pacífica pois esixe máis xutificación que calquera outro acto político por tratarse, as tradicións, dunha das fontes de lexitimación do poder, segundo Max Weber. Acadar esa xustificación é moito máis complicado cando o discurso que se fai internamente (pactos non!) resulta ser contraditorio co que se fai e practica externamente (pactos si!). Non se pode cambiar de discurso segundo as necesidades que en cada momento se teña.
Que ocorreu nos concellos de Vigo ou Lugo logo das eleccións municipais de 1999? Ou máis tarde en multitude de concellos galegos? E na Xunta de Galiza? Para “tocar” poder o BNG non tivo nin ten reparo algún a hora de realizar pactos aínda que iso supoña sempre a renuncia dos ideais defendidos ou dos proxectos e obxectivos prometidos. Non é algo subxectivo -é un feito- dicir que esa renuncia acabouna pagando sempre o BNG, electoralmente, xa sexa en beneficio do seu socio de goberno ou mesmo da oposición.
Eu pregúntome si no futuro o BNG volverá a renunciar ós seus postulados para pactar co PSOE ou si, pola contra, o “novo” BNG respectará o ditado das urnas e ocuparan a posición que estas lles reserven. Vendo o que di o documento político aprobado pola ANE decántome pola primeira das opcións (“temos que abordar abertamente os pactos co PSOE sobre a base de estratexias políticas comúns”). Haberá que estar especialmente atentos ós “apaños” que fagan os membros de +BNG nos seus respectivos concellos. Valorarase a súa coherencia.
Aceptar o que digan as urnas, aceptar o que diga a cidadanía, implica que si es a segunda ou terceira forza política na disputa non podes acabar sendo unha forza do goberno grazas ós “apaños”, que dirían algúns si se realizasen dentro da propia organización, con outra forza política. Compre ser coherente entre o que se di e se fai, dentro e fora.
Si por algo a min me gusta a teoría de G. Ferrero sobre os principios de lexitimidade é porque da no cravo, mellor que ninguén, sobre o que sucede cando alguén non os respecta, pois, segundo este autor, rexorde entón “un espírito revolucionario, o espírito da revolta contra a lei, do odio e o desprezo contra a legalidade que se amoucha no máis fondo dos corazóns humanos”. Moito me temo que este espírito, “o maligno”, está esperto e non descansará ata restablecer a normalidade.
Dos partidos e correntes ideolóxicas ata ós actuais grupos de poder. A fin do frontismo no BNG
Un grupo de cargos e altos cargos do BNG reúnense en Ourense semanas despois da derrota electoral do 1 de marzo nas elección galegas. A súa preocupación máis inmediata: manter posicións dentro da estrutura do BNG. Para logralo buscan reunir o maior número de apoios para poder negociar coa UPG buscando, principalmente, entre aqueles ós que beneficiaron durante os derradeiros anos dende os órganos da Xunta de Galiza en forma de conivencia, prebendas, clientelismo e outros favores. Estaba nacendo a PpP (Plataforma polo Poder) que máis tarde se chamaría +BNG.
O BNG naceu como unha fronte de partidos coa intención de aglutinar nunha soa organización a masa social nacionalista galega, ata entón espallada en partidos de moi diversa natureza. Para que o invento funcionase era necesario dar voz e voto a todos e todas as persoas que o forman, pondo en funcionamento un sistema asembleario extremadamente participativo e democrático, nuns momentos onde as comunicacións, tanto físicas como virtuais, non eran as de hoxe. Este sistema nunca foi un impedimento para que as diferentes faccións do nacionalismo chegasen a acordos tanto na liña política a seguir como na dirección dos seus órganos. Sen embargo, ó abeiro do poder, os dirixentes do BNG decidiron mudar de sistema, optando polo representativo, que disque é máis moderno e dinámico, máis propio dun partido do século XXI, un sistema que nos divide antes e non é capaz de xuntarnos logo, imposibilitando calquer tipo de acordo e radicalizando cada vez máis as diferentes posicións.
Porque sucede isto? Porque os obxectivos dos diferentes sectores que conforman o BNG xa non son os mesmos: Galiza e os galegos. Agora o obxectivo é acadar o poder, primeiro internamente e, logo co entendemento co PSOE, aquí si, nas diferentes institucións galegas: concellos, deputacións e Xunta de Galiza. Resulta paradoxal que, o mesmo tempo que estes novos grupos de poder reclaman e defenden a necesidade dun entendemento co PSOE como única alternativa posible ó Partido Popular nas institucións públicas galegas, sexan incapaces logo de acadar acordos internos dentro do BNG. É máis, adícanse a dinamitar a concordia que tradicionalmente se viviu entre os diferentes partidos e correntes que forman a fronte a hora de conformar os postos de dirección e, o que é máis importante, os postulados políticos.
Unha das condicións que baixo ningún concepto pode obviar unha minoría social, e o BNG non deixa de ser unha minoría en Galiza, para ser influínte na sociedade a que pertence, será a consistencia coa que a minoría se amose ante a maioría. Será preciso manter unha consistencia diacrónica, e dicir, mantemento dos postulados nacionalistas con coherencia ó largo do tempo, e unha consistencia sincrónica, onde as diferentes persoas que conforman a minoría manteñan a mesma postura dun xeito coherente. Na actualidade o grado de consistencia que os membros do BNG están facendo chegar sociedade galega e o máis baixo dende a súa fundación e así a súa capacidade de influír nesta é practicamente nula, pois moitos dos principios fundacionais e fundamentais do nacionalismo están sendo derrubados (democracia directa, fraternidade, principios políticos,…) pouco a pouco.
A verdadeira homoxeneidade do BNG radicou sempre no estrito respecto a súa heteroxeneidade. Non se pode falar agora dun Bloque uniforme se nel falta algunha das partes que o compoñen e, hoxe en día, son moitas as que perderon o seu sitio dentro da organización. O BNG semella un puzzle vello no que faltan pezas e/ou hai pezas equivocadas.
Esta situación tamén ten que provocar un período de reflexión interna dentro destas correntes e partidos pois, si se adheriron o BNG (ou xurdiron do seu interior) para conformar un corpo único e agora non son máis que un apéndice inservible no seu seo, para que seguir aí dentro? Para facer oposición interna? Para seguir os postulados que marque unha maioría e cos que non se concorda? Ó igual que moitos compañeiros irmandiños penso que é o momento de ser valentes, de dar un paso adiante e crear unha nova fronte, capaz de atraer a todo o nacionalismo que agora orbita arredor do BNG e recuperar todo o capital social desperdiciado por esta organización nos últimos anos. É o momento de tentar dende fora o que, debido ó control que os grupos de poder ten sobre o partido, non se puido acadar dende dentro.
Recruase a loita entre relativismo e universalismo cultural en Galiza
O postulado esencial que sostén o relativismo lingüístico é que a lingua inflúe de xeito decisivo no pensamento e que consecuentemente a nosa visión do mundo encontrase configurada pola lingua que falamos. A lingua é, para os relativistas, un elemento fundamental que permite diferenciar as distintas culturas e comunidades humanas. É o galego, a nosa lingua, a que nos fai ser tamén diferentes politicamente.
Este feito non é ignorado polos máis radicais defensores do universalismo, entre eles os actuais dirixentes do Partido Popular. Son eles quen baixo o pretexto da existencia de valores, xuízos morais e comportamentos con un valor común e absoluto para toda a humanidade, xustifican a dominación dunhas linguas sobre outras. Dende o PP non buscan erradicar a lingua galega, senón o pensamento diferenciador que xorde na nosa sociedade como comunidade lingüisticamente diferenciada.
Alguén é capaz de imaxinar un nacionalismo galego sen lingua galega? A singradura dun e outro van parellos… e os resultados electorais me remito.
Lectura recomendada: Sobre relativismo cultural e universalismo ético en torno as ideas de Ernesto Garzón Valdés, por Luis Villoro.